Wijzigingen

{{StatusboxStatus| |mainauthor= [[Supervisor:Pim de Ruijter|Pim]]|coauthor= [[Heleen]] |controller= HB|supervisor= [[Supervisor:Pim de Ruijter|Pim]]

 Onder de '''vitale functies''' worden de belangrijkste functies in het lichaam verstaan die essentieel zijn voor behoud van het leven. Stoornissen in de vitale functies leiden per definitie in lange of korte tijd tot het intreden van de dood.Een stoornis in één van de vitale functies zal leiden tot stoornissen in één of meerdere andere vitale functies. Centraal in de vitale functies staat de opname en transport van [[zuurstof]] in het [[bloed]] en de afvoer van [[koolstofdioxide]]. De controle van de vitale functies is een essentieel onderdeel van de '''[[ABCDE-methodiek]]'''. Stoornissen in de vitale functies leiden tot acute en levensbedreigende verstoring van de balans in het lichaam tussen de aanvoer van [[zuurstof]] en de afvoer van [[koolstofdioxide]] (koolzuur). Indien er een verstoring optreedt in een van de vitale functies komt ofwel de opname of uitscheiding van deze gassen ([[gaswisseling]], [[ventilatie]], [[oxygenatie]]) in gevaar, ofwel het transport komt stil te liggen doordat het bloed niet langer wordt rondgepompt.

* (De lichaamstemperatuur ) ([[Exposure]])

In de Eerste Hulp wordt meestal gesproken over drie vitale functies, namelijk: het [[bewustzijn]], de [[ademhaling]] en de [[bloedsomloop]] (circulatie). Deze samenhang tussen deze functies is essentieel om te kunnen functioneren. Valt een van de functies uit of treedt hierin een stoornis op, dan zullen de andere functies daaronder lijden. * Zo zal bijvoorbeeld bij het wegvallen van de bloedsomloop (circulatie ) bij een [[hartstilstand]] op korte termijn leiden tot verlies van het [[bewustzijn]]omdat er geen [[zuurstof]]rijk bloed meer naar de hersenen wordt aangevoerd, gevolgd het dichtvallen van de [[luchtweg]] als gevolg van het bewustzijnsverlies en het stoppen van de [[ademhaling]] door een afgesloten [[luchtweg]] en wegvallen van de [[ademprikkel]]. * [[Bewustzijnsverlies]] leidt tot verslapping van de spieren waardoor de [[luchtweg ]] dichtvalt en een volledige belemmering van de luchtweg het onmogelijk maakt te ademen, door er wordt geen zuurstof meer opgenomen omdat er geen [[ademhaling]] meer is. Wanneer alle nog aanwezige zuurstof in de longen en het bloed is opgebruikt, ontstaat [[zuurstoftekort]] stopt waardoor het hart stopt en valt de circulatie wegwegvalt.* Bij een [[ademstilstand]], bijvoorbeeld door een volledige [[luchtwegbelemmering]], treedt er snel zuurstoftekort op, immers kan er geen zuurstof meer worden aangevoerd naar de longen omdat er geen ademhaling is. Als gevolg van het [[zuurstoftekort]] zal het slachtoffer vrij snel het [[bewustzijn]] verliezen. Wanneer alle nog aanwezige zuurstof in de longen en in het bloed is opgebruikt zal ook het hart door [[zuurstoftekort]] stil komen te staan. Daarnaast wordt [[koolstofdioxide]] niet meer afgevoerd.

Er zijn echter nog twee onderdelen die we (indirect) tot de vitale functies kunnen rekenen, namelijk de vrije [[luchtweg ]] en de lichaamstemperatuur. De vrije luchtweg is noodzakelijk om een goede ademhaling mogelijk te maken, indien de luchtweg [[luchtwegbelemmering|geblokkeerd]] raakt door een vreemd voorwerp dan komen hierdoor de ademhaling, het bewustzijn en de circulatie in de problemen. Ook temperatuur kan gerekend worden tot de vitale functies. Overmatige stijging of daling van de lichaamstemperatuur, [[oververhitting]] of [[onderkoeling]] leidt tot uitval van de vitale functies. ====Professionele hulpverleners en vitale functies====Soms is er spraakverwarring over wat de vitale functies zijn. Professionele hulpverleners spreken meestal over de vitale functies als de: ademfrequentie, saturatie, hartfrequentie, bloeddruk en temperatuur. In essentie praten eerstehulpverleners en professionals dus over hetzelfde, maar ligt de nadruk bij de professionals op de gemeten waarden. Binnen de gebruikte [[ABCDE-methodiek]] worden deze waarden gemeten om een indruk te krijgen van de kwaliteit en kwantiteit van de vitale functies.

Een gedeeltelijke belemmering van de luchtweg kenmerkt zich door bijgeluiden bij de ademhaling, vaak een [[stridor|gierend geluid]], soms gorgelende geluiden. Er is vaak wel de mogelijkheid om te spreken of te hoesten, zij het beperkt. Een hoorbaar gierend geluid bij de ademhaling, ofwel [[stridor]] is een teken van een bedreigde luchtweg.

De ademfrequentie beschrijft het aantal keren dat in minuut een volledige ademcyclus wordt doorlopen: de tijd om 1x in en uit te ademen (in- en expiratie). De ademfrequentie wordt uitgedrukt in ademhalingen per minuut. Voor een volwassene is 12-16 ademhalingen per minuut een normale waarde. Bij kinderen liggen die waarden hoger, als gevolg van kleiner longvolume ten opzichte van het lichaamsoppervlak. De inademing duurt korten dan de uitademing, ongeveer in een verhouding van 1:2, bij kinderen ligt deze verhouding ongeveer 1:1,5. * Een normale ademhaling wordt [[normopneu]] genoemd.* Een te snelle ademhaling (>20x per minuut) wordt [[tachypneu]] genoemd.* Een te langzame ademhaling (<8x per minuut) wordt [[bradypneu]] genoemd.* [[Apneu]] is de afwezigheid van ademhaling.

====Ademvolume/Teugvolume====Het ademvolume of teugvolume beschrijft de hoeveelheid lucht die per inademing (inspiratie) de mond passeert. Aan de hand van het teugvolume en de ademfrequentie kan men het ademminuutvolume berekenen, ofwel, de totale hoeveelheid lucht die geinspireerd geïnspireerd wordt. De tijdsduur van een inademing is bij gezonde mensen altijd langer korter dan de uitademing.  * Een te hoog ademminuutvolume wordt [[hyperventilatie]] genoemd.* Een te laag ademminuutvolume wordt [[hypoventilatie]] genoemd.* Het ademminuutvolume is het aantal ademhalingen per minuut vermenigvuldigd met het ademvolume.

====Saturatie Adempatronen====De ademhaling volgt een bepaald patroon dat wordt aangepast aan de zuurstofbehoefte in het lichaam. Normaal gesproken zal een volwassene in rust ongeveer 12 keer per minuut ademen met een ademvolume van ongeveer 500ml per keer. De tijd tussen iedere ademhaling is ongeveer normaal en de verhouding tussen in- en uitademing is 1:2. Er zijn echter ook afwijkende adempatronen waarbij het ademvolume en ademfrequentie gestoord zijn, vaak als gevolg van problemen in het [[ademcentrum]] in hersenen of de hersenstam.* [[Cheyne-Stokes ademhaling]]: de ademfrequentie en diepte wisselt en er zijn periodes dat er niet geademd wordt ([[apneu]]).* [[Kussmaul ademhaling]]: de ademhaling is snel en diep, zoals soms bij een [[hyperglycaemie]] of [[diabetische ketoacidose]] gezien wordt.* [[Gasping]] of [[agonale ademhaling]]: ziet eruit als het happen naar lucht, dit is geen effectieve ademhaling en kan gezien worden bij iemand die stervende is. Bij slachtoffers met een [[circulatiestilstand]] wordt gasping frequent gezien.  ====Zuurstofsaturatie en weefselkleur====De [[saturatiezuurstofsaturatie]] beschrijft het percentage van de [[hemoglobine]]moleculen in het bloed dat is verzadigd met zuurstof. Dit wordt uitgedrukt in een percentage. De normale waarde hiervan is 9495-99%.De saturatie kan bepaald worden met een [[saturatiemeter]], ookwel ook wel pulseoxymeter genoemd. Ook kan in het laboratorium de saturatie met speciale apparaatuur bepaald worden bij afname van een arterieel bloedgas.

De [[hartfrequentie ]] wordt uitgedrukt in het aantal volledige hartcycli per minuut. Een hartcyclus bestaat uit een diastole (vullingsfase) en de systole (de uitdrijvingsfase). Tijdens de systole verlaat er bloed het hart. Tussen zowel de diastole als de systole zijn rustfases waarin de [[hartspier]] druk opbouwt of de boezems of kamers vullen, maar er geen bloedstroom vanuit het hart plaatsvindt. Baby's en kinderen hebben een snellere hartfrequentie dan volwassenen.

* Mean arterial pressure (MAP): een gewogen gemiddelde van de systolische druk en de diastolische druk. De MAP is als volgt te berekenen: (systolische druk + 2 x diastolische druk)/3 Voor een volwassene is een normale bloeddruk 120/80 mmHg, waarbij de eerste waarde de systolische bloedruk is (bovendruk) en de tweede waarde de diastolische druk (onderdruk). De bloeddruk wordt gemeten in millimeters kwik(mmHg).

De kleur van de weefsels zegt iets over de doorbloeding van het weefsel. Indien een weefsel mooi roze is betekent dat (meestal) dat de doorbloeding goed is en dat het bloed goed van zuurstof voorzien is. Echter, wanneer een weefsel bleek is, grauw of zelfs wit, dan is er waarschijnlijk een verminderde doorbloeding van het weefsel. Soms is het weefsel daarbij ook blauwig ([[cyanose]]), als teken van een slechte [[zuurstofsaturatie]] in het bloed.<br><br>

Voor een goed functioneren van het [[bewustzijn]] en de [[neurologische functies]] zijn een aantal dingen nodig:* Voldoende [[zuurstof]] in het bloed, dus een goede en adequate [[ademhaling]]* Een goede bloedstroom naar de [[hersenen]]* Intacte [[zenuwen]] en [[hersenen]] en een normaal functioneren van de hersenen Het bewustzijnsnivea bewustzijnsniveau wordt gecontroleerd in [[Disability]] en kan worden ingedeeld doormiddel van de [[AVPU]] score, een versimpelde versie van de [[Glasgow Coma Scale]] ofwel [[Glasgow Coma Scale|EMV]]. AVPU is een korte en snelle methode om het bewustzijn aan te geven. Deze methode gebruikt men in principe ook bij de benadering van een slachtoffer volgens het protocolde [[ABCDE-methodiek]]. Het bewustzijn is gestoord als het slachtoffer niet Alert reageert.

[[AVPU]] is een afkorting om het [[bewustzijn ]] op een eenvoudige manier te classificeren. Deze methode gebruikt men in principe ook bij de benadering van een slachtoffer volgens het protocol. Het bewustzijn is gestoord als het slachtoffer niet Alert reageert.

 De [[Glasgow Coma Scale]] afgekort als GCS is een meer uitgebreide methode om het bewustzijn aan de hand van drie factoren te scoren, zodat het mogelijk wordt om veranderingen in het [[bewustzijn]] te vervolgen en bij bepaalde scores actie te ondernemen. De GCS wordt vaak afgekort als EMV-score, waarmee de losse onderdelen worden aangegeven. De score wordt bepaald door het toedienen van een prikkel, eerst door aanspreken, dan door aanraken en het toedienen van een pijnprikkel. De reactie op de toegediende prikkel wordt geschoord op drie punten: de reactie met de ogen (Eyes of E), de reactie met de ledematen (Motoriek Motor of M) en de verbale reactie (Verbal of V) op de prikkel. Ieder afzonderlijk onderdeel kent een vast aantal punten, die samen de CGS score vormen:

De scores op de losse items worden bij elkaar opgeteld en vormen samen de GCS-score(maximale score 15 en minimale score 3). Soms worden de items ook los opgeschreven als EMV-score, zodat men weet op welke items er wat gescoord is. Dat ziet er uit als E2-M3-V3. Een lagere totaal GCS-score betekent een diepere bewusteloosheid en dus over het algemeen een slechtere toestand van het slachtoffer. Een GCS van langer dan 8 punten of lager betekent dat het slachtoffer diep bewusteloos is, dit kan voor professionele hulpverleners een reden zijn om het slachtoffer te [[intuberen]]. ===Controle van het bewustzijn===De controle van het bewustzijn wordt uitgebreid besproken op de pagina [[controle van het bewustzijn]]. Zie ook de pagina over [[bewustzijnsstoornissen]] en [[Klacht:Bewusteloosheid]].

Een te hoge lichaamstemperatuur ([[hyperthermie]] of [[oververhitting]] leidt tot versnelling van de processen in het lichaam en kan leiden tot schade aan de cellen.Een verhoging van de lichaamstemperatuur kan voorkomen als [[koorts]] bij ziekte of ontsteking of als [[oververhitting]] door omgevingsfactoren of [[drugs]]. ==Bronvermelding==Voor de tekst op deze pagina werd gebruik gemaakt van de volgende bronnen:<ref name="HOKB">Het Oranje Kruis Boekje, 26ste druk, H. van der Pols (Het Oranje Kruis, 2011) ISBN 978-90-06-92171-7</ref><ref name="okih">Handleiding Instructeurs Eerste Hulp, bij 26ste druk, 2e oplage (Het Oranje Kruis, 2011)</ref><ref name="RKEH">Eerste Hulp, weet wat je moet doen, Het Nederlandse Rode Kruis (Bohn Stafleu van Loghem, 2008) ISBN 978-90-313-5161-9</ref><ref name="EHLD">EHBO Leren en Doen, M. van Beukering/S. Verhoeven (Nationale Bond EHBO, 2011) ISBN 978-90-816995-1-8</ref><ref name="KNVHEB">Hét EHBO Boek, M van den Hurk et al., tweede druk (KNV EHBO, 2011) ISBN 978-94-6107-082-1</ref><ref name="KNVHEDB">Hét EHBO docentenboek, M van den Hurk-Dittmar en E Bruin, tweede druk (KNV EHBO, 2011) eh903</ref><ref name="atls">ATLS: Advanced Trauma Life Support Program for Doctors, 8th Edition, American College of Surgeons (American College of Surgeons, Chicago, 2008) ISBN 978-1-880696-31-6</ref><ref name="acutegnk">Acute Geneeskunde, zesde druk, Thijs et al. (Elsevier 2005) ISBN 90-352-2754-9</ref><ref name="medicals">Acute Medical Emergencies, The Practical Approach, Second Edition, Advanced Life Support Group (Wiley-Blackwell 2010) ISBN 978-0-7279-1854-3</ref><references />