Wijzigingen

{{Status| |mainauthor=[[Pim]]|coauthor=Inleiding[[]]|controller=|supervisor=[[Pim]] |niveau= [[Handleiding#Niveau|Beginner/Gevorderd]] |status= [[Handleiding#Status|Concept]]}}  Het '''bewegingsapparaat ''' is een belangrijk en onmisbaar deel van het menselijk lichaam. Zonder het bewegingsapparaat zouden we niet in staat zijn ons voort te bewegen, ons werk te doen of zelfs maar recht op te staan. Het bewegingsapparaat krijgt veel te verduren, het wordt het hele leven gebruikt en moet zich aanpassen aan zeer wisselende omstandigheden in het dagelijks leven. Het bewegingsapparaat is opgebouwd uit het skelet, bestaande uit botten die door pezen en gewrichten verbonden worden. Onze spieren zijn met pezen verbonden aan botten en zorgen voor zeer diverse bewegingsmogelijkheden. Letsels aan eht bewegingsapparaat komen zeer vaak voor, van een eenvoudige verstuiking als men zich verstapt tot zeer ernstige fracturen (botbreuken) bij grote ongevallen. Op deze pagina worden enkele de algemene letsels besproken.   Ga naar '[[Bewegingsapparaat|Letsels aan het bewegingsapparaat op locatie]]' voor letsels in specifieke delen van het bewegingsapparaat besproken.

Botletsels zijn in de regel fracturen, ofwel breuken van een bot. Botbreuken kunnen ontstaan door direct geweld op het bot, zoals een harde klap tegen het scheenbeen, of door indirect geweld, zoals bij een val op gestrekte arm, waarbij het sleutelbeen het zwakste bot in de schakel is en breekt. Daarnaast maken we nog onderscheid tussen open en gesloten fracturen. Bij een gesloten fractuur blijft de huid intact en treedt er zwelling en hematoomvorming op. Bij een open botbreuk is er een wond ontstaan doordat de scherpe uiteinden van het bot door de huid zijn gegaan. Soms is er alleen een wond, soms steekt het bot nog door de huid heen. Hierbij kan dan ook veel schade aan omringend weefsel en structuren worden aangericht. Een open fractuur brengt een groot infectierisico met zich mee omdat er een opening met de buitenwereld bestaat en ziektekiemen in de wond kunnen komen.

De meeste fracturen zijn eenvoudig te herkennen en kunnen aan de hand van het [[ongevalsmechanisme]] al verwacht worden. Er is altijd pijn en vaak is er sprake van een abnormale stand van het aangedane lichaamsdeel. Ter plaatse van de fractuur is er zwelling. Soms is er geknars van bot te horen, als de uiteinden van de breuk langs elkaar bewegen.Indien er geen standsafwijking is en men twijfelt aan het bestaan van een fractuur kan men [[asdrukpijn]] testen, waarbij het bot bij twee uiteinden (meestal gewrichten) wordt gepakt en voorzichtig de twee helften naar elkaar toe worden gedrukt. Indien dit pijn geeft is er sprake van [[asdrukpijn]], wat redelijk specifiek is voor een fractuur.<br><br> In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt zijn botten zeer goed doorbloed, zowel in het bot zelf als in het beenmerg. Dit betekent dat bij een fractuur een forse bloeding kan optreden, zeker in de grotere botten. Hierdoor kan als gevolg van ([[inwendig bloedverlies]]) een [[shock]] optreden, terwijl aan de buitenzijde van het lichaam geen bloeding te zien is. Een fractuur van het bovenbeen kan bijvoorbeeld al 1,5 liter bloedverlies geven! <br>Afhankelijk van de locatie van de fractuur kunnen scherpe botsplinters omliggende structuren beschadigen, met bijvoorbeeld een [[pneumothorax]] als gevolg van ribfracturen.  De een scherpe botpunt kan echter ook door de huid prikken en zodoende een open wond veroorzaken, de zogenaamde [[open fractuur]] of [[open botbreuk]]. Dit is een speciale categorie botbreuken (en [[huidverwondingen]]) omdat er behalve een standsafwijking ook een groot [[infectie]]gevaar is doordat de beschermende werking van de huid verstoord is en [[ziektekiemen]] direct toegang hebben tot het bot. Ook kan door de fractuur de bloedvoorziening in het aangedane lichaamsdeel in gevaar komen. Hierbij wordt het lichaamsdeel bleek en koud. Dit is altijd een reden om snel medische hulp te zoeken.Zeldzamer is het optreden van een vet[[embolie]], waarbij er door de fractuur vetdeeltjes uit het beenmerg in de bloedsomloop terecht komen en een [[longembolie]] of [[herseninfarct]] veroorzaken.<br><br>In de praktijk is het vaak lastig om definitief de diagnose te stellen. Een röntgenfoto in het [[ziekenhuis]] zal dan ook uitsluitsel geven. Men gaat in principe uit van een fractuur, tot het tegendeel bewezen is. {| class="wikitable"|-! Lichaamsdeel !! Bloedverlies !! Zie ook:|-| Bovenarm || 100-800ml || [[Gebroken bovenarm]]|-| Onderarm || 50-400ml || [[Gebroken onderarm]]|-| Bekken || 500-5000ml || [[Bekkenletsel]]|-| Bovenbeen || 300-2000ml || [[Gebroken bovenbeen]]|-| Onderbeen || 100-1000ml || [[Gebroken onderbeen]]|} ===Handelen===De algemene principes bij de behandeling van fracturen door eerstehulpverleners zijn als volgt:* Geef steun en rust aan de fractuur* Koel de plaats van de fractuur 10-15 minuten met stromend water of een [[coldpack]]* [[Stabiliseren van een botbreuk|Stabiliseer de botbreuk]] indien mogelijk, voorkom onnodige beweging** De wijze van stabilisatie is afhankelijk van de plaats van de fractuur** Maak indien nodig een [[dekenrol]] of [[spalk]]* Indien er sprake is van een open fractuur, dek dan de wond af met een snelverband en kleefpleister* Ben bij fracturen van grote botten bedacht op [[shock]]

===Fracturen zijn gekenmerkt door heel typische symptomen het spontaan optreden van pijn, drukpijn enasdrukpijn. Asdrukpijn is te testen door het bot bij de uiteinden te pakken en deze vervolgensvoorzichtig naar elkaar toe te drukken. Deze test wordt alleen uitgevoerd als er twijfel bestaat over deaanwezigheid van een fractuur en wanneer er geen (duidelijke) standsafwijking of verwonding zichtbaaris. Uitwendig herkent men een fractuur vaak aan het feit dat de aangedane ledemaat een afwijkendestand vertoont en gezwollen is door de bloeduitstorting. De zwelling bij een fractuur is vaak direct na hetongeval aanwezig en is in tegenstelling tot bij een kneuzing relatief lokaal. Bij een heupfractuur is hetaangedane been vaak verkort ten opzichte van het gezonde been en ligt de voet naar buiten gedraaid.Soms hoort men de botdelen tegen elkaar aanscheuren wanneer ze over elkaar bewegen, dit wordtcrepiteren genoemd. Het spreekt voor zich dat men dit niet hoort uit te proberen. Hoewel al dezeklachten typisch zijn, hoeven ze niet altijd op te treden. Sommige fracturen kunnen soms verraderlijk zijndoordat ze weinig echte fractuursymptomen geven. Bij een heupkopfractuur kan de patiënt bijvoorbeeldsoms nog lopen. Ook sommige wervelfracturen kunnen weinig typische symptomen geven.Complicaties die kunnen optreden bij fracturen:Als gevolg van het vele bloedverlies kan men in shock raken. In bot wordt de bloedaanmaak geregeld,daarom is bot erg goed doorbloed. Bij het breken van het bot kan daarom behoorlijk wat bloedverliesoptreden. Fracturen die hierom berucht zijn, zijn de fracturen aan de onderste extremiteiten en hetbekken. Bij een bekkenfractuur kan men tot 4 liter bloed verliezen en bij een femurfractuur 1-2 liter.Bij een open fractuur is er een verbinding met de buitenwereld ontstaan. Er is dus een ingang voorbacteriën, dit geeft infectiegevaar.Bij een fractuur kunnen ook vetdeeltjes uit het gele beenmerg vrijkomen en in de circulatie terechtkomen. Dit noemen we vetembolieën. Dit gebeurt nog al eens bij een femurfractuur of eenbekkenfractuur. Vetembolieën zijn vooral problematisch als ze in de longen en hersenen terecht komen.Hierdoor kan men ademhalingsproblemen of een CVA krijgen.Wanneer bot breekt ontstaan er scherpe randen, deze scherpe randen kunnen omringende structurenbeschadigen. Vooral zenuwen en vaten zijn gevoelig hiervoor. Ook omringende organen kunnenbeschadigd raken. Bij romp en bekkenverwondingen dient men hier altijd rekening mee te houden.Bovendien raakt het omliggend weefsel verstoord door de verplaatsing van het bot. Hierdoor kunnen===structuren als bloedvaten en zenuwen bekneld raken door bloeduitstortingen[[Heupfractuur]], oedeemvorming en tractievan het bot zelf.5BOSA2 – Vaardigheden Acute Geneeskunde 151DifferentiaaldiagnoseIn principe lijken letsels aan het bewegingsapparaat veel op elkaar. Er is vrijwel altijd sprake van pijn[[Polsfractuur]],drukpijn en zwelling. Vaak is in het veld niet goed te bepalen of een lichaamsdeel gebroken is, ofslechts gekneusd. Of een bot ook echt gebroken is toont men aan in het ziekenhuis met behulp van eenröntgenfoto.Als EHBO-er is het daarom belangrijk om bij twijfel over de diagnose het slachtoffer te behandelen alsofer sprake is van de ‘slechtste‘ diagnose. Twijfelt men bijvoorbeeld tussen een kneuzing en luxatie of eenfractuur, behandel het dan als een fractuur of luxatie. Reden hiervoor is dat op deze manier je de minsteschade aan het slachtoffer toebrengt.HandelenBotletsels: DRS. ABCDE Slachtoffers met fracturen aan handen, polsen, armen en sleutelbeen kunnen in principe zelfnaar de SEH. Voor fracturen aan onder en bovenbenen en bekken dient altijd een ambulancegebeld te worden. In de meeste gevallen kan iemand met een enkelfractuur zelf naar de SEHgebracht worden. Stabilisatie: de fractuur moet zo min mogelijk bewogen worden. Kleding moet men vooralaanlaten en schoenen of laarzen werken juist heel goed als spalk. Slechts als de kleding sterkverontreinigd is kan men voorzichtig proberen deze weg te knippen. Beenbreuken zijn het bestete stabiliseren door een opgerolde deken (dekenrol, zie Blackboard) of jas ernaast te leggen.Voor fracturen aan de armen kan men een mitella of brede das aanleggen. In geval van een open fractuur moet men deze zo snel mogelijk afdekken. Reden hiervoor is hetinfectiegevaar te verminderen. Dek het uitstekende bot af met steriel gaas en plak deze rondomvast. Gebruik hiervoor eventueel een snelverband, waarbij de zwachtels zijn afgeknipt. Zorg bijhet afdekken dat je het lichaamsdeel zo min mogelijk beweegt om schade als gevolg vanscherpe botfragmenten te voorkomen. Gebruik daarom liever geen zwachtels als je ziet dat jehiervoor het lichaamsdeel veel moet bewegen Blijf de circulatie controleren in verband met de mogelijkheid op shockSpoedindicaties: als men bij een fractuur ziet dat de aangedane extremiteit bleek en koud aan hetworden is, dan is er zeer waarschijnlijk sprake van een doorbloedingsstoornis. In geval van tintelingen,dof gevoel of sensibiliteitsverlies kan er sprake zijn van een beknelde zenuw. Beide gevallen vereisen zosnel mogelijk professionele hulp.Zie ook Bijlage 1 voor meer informatie over botletsels. [[Enkelfractuur]]

PathofysiologieIn de EHBO Gewrichten zijn functionele verbindingen tussen botten die bewegingen mogelijk maken. Deze gewrichten hebben we voornamelijk het zwaar te maken met twee soorten letsels aan gewrichten: distories verduren enluxatiesvangen regelmatig forse schokken op. Distorsies Een gewricht is opgebouwd uit bot, gewrichtsvlakken, kraakbeen, kapsel en ligamenten (in de volksmond bekend als verstuikingenpezen die een gewricht verbinden) zijn letsels waarbij het gewrichtskapsel isoverrekt als gevolg van een trauma. In geval van ernstige overrekkingen kunnen De belangrijkste gewrichtletsels spelen zich af in de ligamenten van , hetkapsel zelfs scheuren en ontstaat er een hemarthros het kraakbeen. Er zijn twee groepen gewrichtletsels: [[verstuikingen]] ([[distorsies]]) en [[ontwrichtingen]] ([[luxaties]]) (bloed in 'uit de gewrichtsholtekom').Luxaties Een [[verstuiking]] ontstaat doordat overmatige rek wordt uitgeoefend op de ligamenten die het gewricht bijeen houden. Hierbij kan schade ontstaan aan het ligament, maar ook aan het gewrichtskapsel en kraakbeen. Er kan sprake zijn ontwrichtingenvan lichte overrekking, maar ook kunnen er scheuren in het ligament en kapsel ontstaan. Om Er ontstaat dan een bloeding in en rond het gewricht soepel te laten bewegen bestaat er een glijmechanismeover twee oppervlakten. Bij Gebruik voor beoordeling van enkelletsels de schouder is dat bijvoorbeeld een kogel-kom mechanisme[[Ottawa Ankle Rules]]. Als dit contactverbroken is door een trauma spreekt men van een luxatie, of Een [[ontwrichting]] wordt in dit geval een schouder de volksmond 'uit de kom' genoemd. Ditkan bij elk Het gewricht in is niet meer op de juiste plaats, door een plotselinge kracht aan het lichaam voorkomenledemaat. Vanwege de vorm van De [[schouderluxatie]] komt het gewricht komt meeste voor. Bij een luxatie vankan schade ontstaan aan het gewrichtsvlak, het kraakbeen en de schouder het meeste voorligamenten. Soms raken ook omliggende structuren zoals spieren, pezen en zenuwen beschadigd. ===Symptomen en klachten===Bij een distorsie Een verstuiking is altijd pijnlijk en er treedt er direct pijn op, meestal gepaard gaande met zwelling. Differentiatie tussen eenfractuur en distorsie is vaak moeilijk op basis van het aangedane gewricht doordat er bloed en vocht buiten de symptomen. Het ongevalsmechanisme zegt veelmeervaten komt. De meest voorkomende distorsie zwelling is het zogenaamde inversietrauma van de enkel. Bij ditinversietrauma klapt de voet naar binnen vaak warm en rood, en worden de laterale banden overrektkan later blauw verkleuren. Eversietraumata(hierbij klapt de enkel “naar buiten”) komen minder vaak voor omdat de enkelbanden aan de binnenkantveel steviger zijnSoms is er ook functiebeperking van het gewricht.Ottawa Ankle RulesEr bestaan enkele regels Het is soms lastig om te bepalen of een slachtoffer met enkelletsel een röntgenfoto vereist op deSEH. In het veld zijn deze echter ook nuttig om een onderscheid verschil te maken (zie figuur 12.3):· Drukpijn achter de mediale malleolus· Drukpijn achter de laterale malleolus· Drukpijn op de basis van de 5e metatarsale· Drukpijn op het os naviculare· Geen gewicht erop kunnen zetten of slechts vier stappen kunnen zetten op de SEHAls aan één van deze voorwaarden is voldaan, zijn de klachten verdacht voor tussen een breuk fractuur en zal een fotogemaakt moeten wordenverstuiking. Uiteraard dient er bij voor de hand liggende fractuurverschijnselen direct omhulp gevraagd te worden. Maar ook bij de afwezigheid van de ankle rules In het [[ziekenhuis]] kan men alsnog besluitennaar de SEH te gaan, bijvoorbeeld bij veel pijnmet een röntgenfoto een fractuur uitsluiten.Figuur 12.3Bij een ontwrichting of [[luxatie staat het gewricht in ]] is er meestal een abnormale stand, dit is meestal goed te zienvan het gewricht. Verder Er is hetgewricht niet te bewegen veel pijn en voelt de gewrichtskom leeg aan. Een luxatie functie is zeer pijnlijkernstig beperkt. Het slachtofferdurft vaak wil het gewricht totaal niet te bewegen. Zoals net al vermeld Soms iser ook sprake van schade aan vaten en zenuwen, gebeuren waardoor de meeste luxaties aande schouder. Hierbij bloedtoevoer verminderd is en het ledemaat bleek wordt en het gevoel verminderd is er vaak een bult aan de voorzijde schuin onder de schouder te zien.5BOSA2 – Vaardigheden 154 Acute Geneeskunde===Handelen===GewrichtsletselsDe algemene principes bij de behandeling van verstuikingen en ontwrichtingen door eerstehulpverleners zijn als volgt:DistorsiePas de (R)ICE regel:· ICE toepassen* Geef steun en rust aan het aangedane gewricht* Koel de plaats van de fractuur 10-15 minuten met stromend water of een [[coldpack]]* Immobiliseer het aangedane lichaamsdeel, staak inspanning* Leg bij verstuikingen een [[drukverband]] aan* Houdt bij verstuikingen het aangedane lichaamsdeel omhoog· Laat door ** Geef bij letsels aan de onderarm een arts nakijkenmitella· Bij twijfel ** Geef bij letsels aan de diagnose: behandel alsof bovenarm en schouder een brede das* Stuur het slachtoffer bij twijfel over de aanwezigheid van een fractuur naar een arts* Stuur ieder slachtoffer met een breuk is en stuur door ontwrichting naar het ziekenhuiseen arts {| class="wikitable"|-Luxatie! Let op:· Nooit |-| Plaats een ontwricht lichaamsdeel '''nooit''' zelf reponeren· Steun geven als het mogelijk isterug, bv. door brede das (bij schouderluxatie) of mitella(elleboog/pols)· Probeer zo min mogelijk dat kan ernstige schade aan het gewricht te komen, dit is vaak erg pijnlijkveroorzaken!|}· Doorsturen naar de Spoedeisende Hulp==Spier- en peesletsels==Spier en peesletsels kunnen zowel ontstaan door direct trauma als door indirect trauma. Bij spieren kunnen een direct trauma is er krampeneen kracht die rechtstreeks op de spier inwerkt, kneuzingen en scheuren optredenzoals een klap.In geval van Bij een indirect trauma komt er overmatige spanning op een spier te staan door een spierkramp moet men onverwachte beweging of overbelasting, waardoor scheuren in de aangedane spier en/of pezen ontstaan. Ook kan er in de kant spier kramp ontstaan als gevolg van vermoeidheid of overbelasting<br><br>Bij een direct trauma treedt [[kneuzing]] ([[contusie]]) van de antagonerende richtingduwenspier en weefsels op, bijvoorbeeld bij kramp als gevolg van het samendrukken van kuitspier de tenen omhoog duwenhuid, onderhuidse weefsels en spier op een onderliggend bot.Kneuzingen zijn net als elke andere weke delen kneuzing Dit leidt tot bloedingen in de vorm van weefsels. Er is lokale pijn, zwelling, roodheid en [[hematoom]] vorming ([[bloeduitstorting enpijn]]). Dit Soms is prima te behandelen met de ICE-methodeer ook functiebeperking.<br><br>Bij extreme rekbelastingen zoals springen en sprinten (vaak na onvoldoende warming-up enrekoefeningenplotselinge) kunnen overbelasting van een spier kan er [[spierscheuring]] optreden in de spier zelf, of aan de pezen die de spieren of omringende aanhechtingen scheurenmet de botten en gewrichten verbinden. Er ontstaat Bij een plotselingehevige pijn. De kuitspier (m. gastrocnemicus) volledige afscheuring is hier berucht om de functie ernstig beperkt en wordt ook wel een zweepslaggenoemd. De ICE-methode is hier wederom zal de aangewezen behandeling.Een pees kan afscheuren van zijn aanhechtingsplaats op het bot. Dit kan men herkennen doordat debijbehorende spier niet meer functioneertwerken. Bij een achillespeesruptuur Hierdoor kan je de voet het aangedane lichaamsdeel niet meer naarbeneden duwen (plantairflexie)functioneren. Vaak voelde het slachtoffer iets knappen en zit er Er is vaak een kuiltje te voelen op de plekplaats waar de pees normaal gesproken zitvan het bot is afgescheurd. Bij een ruptuur van de patellapees kan Soms heeft het slachtoffer een knap gevoeld. Een scheuring in de knie nietmeer actief strekken spier zelf is pijnlijk en is er een hoogstand leidt als gevolg van de patellapeesbloedverlies tot forse zwelling [[bloeduitstorting]]. Aangezien de pees gehecht zalmoeten worden<br><br>Spierkramp kenmerkt zich door het plotseling optreden van pijn in een spier, moet het slachtoffer doorgestuurd worden naar het ziekenhuis. Pees- en bandletselsaan gevoel alsof er een knoop in de handen worden vaak over het hoofd gezienspier zit. Het Doorgaans is dus belangrijk om hieraan te denken,bijvoorbeeld bij snijwonden aan de handendat een teken van onvoldoende opwarming of van overbelasting.Wees erop bedacht dat spieren veel beter doorbloed zijn dan pezen. Dit betekent dat spieren snellerzullen genezen dan pezenZie ook: [[Spierscheuring]], [[Achillespeesruptuur]], [[Tennisarm]], [[Golfarm]], [[Springersknie]], [[Voetbalknie]], [[Logesyndroom]], maar ook dat bij letsel meer bloedverlies kan optreden[[Etalagebenen]]. Vooral  ===Handelen===De algemene principes bij inspanningde behandeling van kneuzingen en spierscheuren door eerstehulpverleners zijn als volgt:zijn Pas de spieren extra goed doorbloed.(R)ICE regel:Bij spier- * Geef steun en peesletsels komt rust aan het vaak neer op het oordeel aangedane gewricht* Koel de plaats van de EHBOfractuur 10-er welk soort hulp er 15 minuten met stromend water of een [[coldpack]]* Immobiliseer het aangedane lichaamsdeel, staak inspanning* Leg bij kneuzingen en spierscheuringen een [[drukverband]] aan tepas moet komen. Aangezien * Houdt bij kneuzingen en spierscheuringen het aangedane lichaamsdeel omhoog** Geef bij letsels aan de ernst van het letsel enorm kan verschillen moet er onderarm een inschattingmitellagemaakt worden. Alarmerende symptomen zijn functiebeperking van spier/gewricht, veel zwelling ** Geef bij letsels aan de bovenarm enschouder een brede dasshock. In de meeste gevallen zal * Stuur het slachtoffer dan ook bij twijfel over de aanwezigheid van een fractuur naar de SEH een arts* Stuur ieder slachtoffer met een spier of huisarts worden doorverwezen.peescheuring altijd naar een artsVerder lezenAcute GeneeskundeOrthopedieZiekten in de huisartsenpraktijkEerste Hulp bij Sportongevallen, Oranje Kruis5BOSA2 – Vaardigheden Acute Geneeskunde 155[[Categorie:Bewegingsapparaat]]