Wijzigingen

{{Status| |mainauthor=[[Pim]]|coauthor=Inleiding[[]]|controller=|supervisor=[[Pim]] |niveau= [[Handleiding#Niveau|Beginner/Gevorderd]] |status= [[Handleiding#Status|Concept]]}}  Het '''bewegingsapparaat ''' is een belangrijk en onmisbaar deel van het menselijk lichaam. Zonder het bewegingsapparaat zouden we niet in staat zijn ons voort te bewegen, ons werk te doen of zelfs maar recht op te staan. Het bewegingsapparaat krijgt veel te verduren, het wordt het hele leven gebruikt en moet zich aanpassen aan zeer wisselende omstandigheden in het dagelijks leven. Het bewegingsapparaat is opgebouwd uit het skelet, bestaande uit botten die door pezen en gewrichten verbonden worden. Onze spieren zijn met pezen verbonden aan botten en zorgen voor zeer diverse bewegingsmogelijkheden. Letsels aan eht bewegingsapparaat komen zeer vaak voor, van een eenvoudige verstuiking als men zich verstapt tot zeer ernstige fracturen (botbreuken) bij grote ongevallen. Op deze pagina worden enkele de algemene letsels besproken.   Ga naar '[[Bewegingsapparaat|Letsels aan het bewegingsapparaat op locatie]]' voor letsels in specifieke delen van het bewegingsapparaat besproken.

Botletsels zijn in de regel fracturen, ofwel breuken van een bot. Botbreuken kunnen ontstaan door direct geweld op het bot, zoals een harde klap tegen het scheenbeen, of door indirect geweld, zoals bij een val op gestrekte arm, waarbij het sleutelbeen het zwakste bot in de schakel is en breekt. Daarnaast maken we nog onderscheid tussen open en gesloten fracturen. Bij een gesloten fractuur blijft de huid intact en treedt er zwelling en hematoomvorming op. Bij een open botbreuk is er een wond ontstaan doordat de scherpe uiteinden van het bot door de huid zijn gegaan. Soms is er alleen een wond, soms steekt het bot nog door de huid heen. Hierbij kan dan ook veel schade aan omringend weefsel en structuren worden aangericht. Een open fractuur brengt een groot infectierisico met zich mee omdat er een opening met de buitenwereld bestaat en ziektekiemen in de wond kunnen komen.

De meeste fracturen zijn eenvoudig te herkennen en kunnen aan de hand van het [[ongevalsmechanisme]] al verwacht worden. Er is altijd pijn en vaak is er sprake van een abnormale stand van het aangedane lichaamsdeel. Ter plaatse van de fractuur is er zwelling. Soms is er geknars van bot te horen, als de uiteinden van de breuk langs elkaar bewegen. Indien er geen standsafwijking is en men twijfelt aan het bestaan van een fractuur kan men [[asdrukpijn]] testen, waarbij het bot bij twee uiteinden (meestal gewrichten) wordt gepakt en voorzichtig de twee helften naar elkaar toe worden gedrukt. Indien dit pijn geeft is er sprake van [[asdrukpijn]], wat redelijk specifiek is voor een fractuur.<br><br> In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt zijn botten zeer goed doorbloed, zowel in het bot zelf als in het beenmerg. Dit betekent dat bij een fractuur een forse bloeding kan optreden, zeker in de grotere botten. Hierdoor kan als gevolg van ([[inwendig bloedverlies]]) een [[shock]] optreden, terwijl aan de buitenzijde van het lichaam geen bloeding te zien is. Een fractuur van het bovenbeen kan bijvoorbeeld al 1,5 liter bloedverlies geven! <br>Afhankelijk van de locatie van de fractuur kunnen scherpe botsplinters omliggende structuren beschadigen, met bijvoorbeeld een [[pneumothorax]] als gevolg van ribfracturen.  De een scherpe botpunt kan echter ook door de huid prikken en zodoende een open wond veroorzaken, de zogenaamde [[open fractuur]] of [[open botbreuk]]. Dit is een speciale categorie botbreuken (en [[huidverwondingen]]) omdat er behalve een standsafwijking ook een groot [[infectie]]gevaar is doordat de beschermende werking van de huid verstoord is en [[ziektekiemen]] direct toegang hebben tot het bot. Ook kan door de fractuur de bloedvoorziening in het aangedane lichaamsdeel in gevaar komen. Hierbij wordt het lichaamsdeel bleek en koud. Dit is altijd een reden om snel medische hulp te zoeken.Zeldzamer is het optreden van een vet[[embolie]], waarbij er door de fractuur vetdeeltjes uit het beenmerg in de bloedsomloop terecht komen en een [[longembolie]] of [[herseninfarct]] veroorzaken.<br><br>In de praktijk is het vaak lastig om definitief de diagnose te stellen. Een röntgenfoto in het [[ziekenhuis]] zal dan ook uitsluitsel geven. Men gaat in principe uit van een fractuur, tot het tegendeel bewezen is. {| class="wikitable"|-! Lichaamsdeel !! Bloedverlies !! Zie ook:|-| Bovenarm || 100-800ml || [[Gebroken bovenarm]]|-| Onderarm || 50-400ml || [[Gebroken onderarm]]|-| Bekken || 500-5000ml || [[Bekkenletsel]]|-| Bovenbeen || 300-2000ml || [[Gebroken bovenbeen]]|-| Onderbeen || 100-1000ml || [[Gebroken onderbeen]]|} ===Handelen===De algemene principes bij de behandeling van fracturen door eerstehulpverleners zijn als volgt:* Geef steun en rust aan de fractuur* Koel de plaats van de fractuur 10-15 minuten met stromend water of een [[coldpack]]* [[Stabiliseren van een botbreuk|Stabiliseer de botbreuk]] indien mogelijk, voorkom onnodige beweging** De wijze van stabilisatie is afhankelijk van de plaats van de fractuur** Maak indien nodig een [[dekenrol]] of [[spalk]]* Indien er sprake is van een open fractuur, dek dan de wond af met een snelverband en kleefpleister* Ben bij fracturen van grote botten bedacht op [[shock]] ===Fracturen===[[Heupfractuur]], [[Polsfractuur]], [[Enkelfractuur]] ==Letsels aan gewrichten==Gewrichten zijn functionele verbindingen tussen botten die bewegingen mogelijk maken. Deze gewrichten hebben het zwaar te verduren en vangen regelmatig forse schokken op. Een gewricht is opgebouwd uit bot, gewrichtsvlakken, kraakbeen, kapsel en ligamenten (pezen die een gewricht verbinden). De belangrijkste gewrichtletsels spelen zich af in de ligamenten, het kapsel en het kraakbeen. Er zijn twee groepen gewrichtletsels: [[verstuikingen]] ([[distorsies]]) en [[ontwrichtingen]] ([[luxaties]]) ('uit de kom'). Een [[verstuiking]] ontstaat doordat overmatige rek wordt uitgeoefend op de ligamenten die het gewricht bijeen houden. Hierbij kan schade ontstaan aan het ligament, maar ook aan het gewrichtskapsel en kraakbeen. Er kan sprake zijn van lichte overrekking, maar ook kunnen er scheuren in het ligament en kapsel ontstaan. Er ontstaat dan een bloeding in en rond het gewricht. Gebruik voor beoordeling van enkelletsels de [[Ottawa Ankle Rules]]. Een [[ontwrichting]] wordt in de volksmond 'uit de kom' genoemd. Het gewricht is niet meer op de juiste plaats, door een plotselinge kracht aan het ledemaat. De [[schouderluxatie]] komt het meeste voor. Bij een luxatie kan schade ontstaan aan het gewrichtsvlak, het kraakbeen en de ligamenten. Soms raken ook omliggende structuren zoals spieren, pezen en zenuwen beschadigd. ===Symptomen en klachten===Een verstuiking is altijd pijnlijk en er treedt meestal zwelling op van het aangedane gewricht doordat er bloed en vocht buiten de vaten komt. De zwelling is vaak warm en rood, en kan later blauw verkleuren. Soms is er ook functiebeperking van het gewricht. Het is soms lastig om het verschil te maken tussen een fractuur en een verstuiking. In het [[ziekenhuis]] kan men met een röntgenfoto een fractuur uitsluiten. Bij een ontwrichting of [[luxatie]] is er meestal een abnormale stand van het gewricht. Er is veel pijn en de functie is ernstig beperkt. Het slachtoffer wil het gewricht niet bewegen. Soms is er ook sprake van schade aan vaten en zenuwen, waardoor de bloedtoevoer verminderd is en het ledemaat bleek wordt en het gevoel verminderd is. ===Handelen===De algemene principes bij de behandeling van verstuikingen en ontwrichtingen door eerstehulpverleners zijn als volgt:Pas de (R)ICE regel:* Geef steun en rust aan het aangedane gewricht* Koel de plaats van de fractuur 10-15 minuten met stromend water of een [[coldpack]]* Immobiliseer het aangedane lichaamsdeel, staak inspanning* Leg bij verstuikingen een [[drukverband]] aan* Houdt bij verstuikingen het aangedane lichaamsdeel omhoog** Geef bij letsels aan de onderarm een mitella** Geef bij letsels aan de bovenarm en schouder een brede das* Stuur het slachtoffer bij twijfel over de aanwezigheid van een fractuur naar een arts* Stuur ieder slachtoffer met een ontwrichting naar een arts {| class="wikitable"|-! Let op:|-| Plaats een ontwricht lichaamsdeel '''nooit''' zelf terug, dat kan ernstige schade aan het gewricht veroorzaken!|} ==Spier- en peesletsels==Spier en peesletsels kunnen zowel ontstaan door direct trauma als door indirect trauma. Bij een direct trauma is er een kracht die rechtstreeks op de spier inwerkt, zoals een klap. Bij een indirect trauma komt er overmatige spanning op een spier te staan door een onverwachte beweging of overbelasting, waardoor scheuren in de spier en/of pezen ontstaan. Ook kan er in de spier kramp ontstaan als gevolg van vermoeidheid of overbelasting<br><br>Bij een direct trauma treedt [[kneuzing]] ([[contusie]]) van de spier en weefsels op, als gevolg van het samendrukken van de huid, onderhuidse weefsels en spier op een onderliggend bot. Dit leidt tot bloedingen in de weefsels. Er is lokale pijn, zwelling, roodheid en [[hematoom]] vorming ([[bloeduitstorting]]). Soms is er ook functiebeperking.<br><br>Bij (plotselinge) overbelasting van een spier kan er [[spierscheuring]] optreden in de spier zelf, of aan de pezen die de spieren met de botten en gewrichten verbinden. Bij een volledige afscheuring is de functie ernstig beperkt en zal de spier niet meer werken. Hierdoor kan het aangedane lichaamsdeel niet meer functioneren. Er is vaak een kuiltje te voelen op de plaats waar de pees van het bot is afgescheurd. Soms heeft het slachtoffer een knap gevoeld. Een scheuring in de spier zelf is pijnlijk en leidt als gevolg van bloedverlies tot forse zwelling [[bloeduitstorting]].<br><br>Spierkramp kenmerkt zich door het plotseling optreden van pijn in een spier, het gevoel alsof er een knoop in de spier zit. Doorgaans is dat een teken van onvoldoende opwarming of van overbelasting. Zie ook: [[Spierscheuring]], [[Achillespeesruptuur]], [[Tennisarm]], [[Golfarm]], [[Springersknie]], [[Voetbalknie]], [[Logesyndroom]], [[Etalagebenen]].

Fracturen zijn gekenmerkt door heel typische symptomen het spontaan optreden van pijn, drukpijn en===Handelen===asdrukpijn. Asdrukpijn is te testen door het bot De algemene principes bij de uiteinden te pakken behandeling van kneuzingen en deze vervolgensspierscheuren door eerstehulpverleners zijn als volgt:voorzichtig naar elkaar toe te drukken. Deze test wordt alleen uitgevoerd als er twijfel bestaat over Pas deaanwezigheid van een fractuur en wanneer er geen (duidelijkeR) standsafwijking of verwonding zichtbaarICE regel:is. Uitwendig herkent men een fractuur vaak * Geef steun en rust aan het feit dat de aangedane ledemaat een afwijkendegewrichtstand vertoont en gezwollen is door * Koel de plaats van de bloeduitstorting. De zwelling bij fractuur 10-15 minuten met stromend water of een fractuur is vaak direct na het[[coldpack]]ongeval aanwezig en is in tegenstelling tot bij een kneuzing relatief lokaal. Bij een heupfractuur is * Immobiliseer hetaangedane been vaak verkort ten opzichte van het gezonde been en ligt de voet naar buiten gedraaid.Soms hoort men de botdelen tegen elkaar aanscheuren wanneer ze over elkaar bewegenlichaamsdeel, dit wordtstaak inspanningcrepiteren genoemd. Het spreekt voor zich dat men dit niet hoort uit te proberen. Hoewel al dezeklachten typisch zijn, hoeven ze niet altijd op te treden. Sommige fracturen kunnen soms verraderlijk zijndoordat ze weinig echte fractuursymptomen geven. Bij * Leg bij kneuzingen en spierscheuringen een heupkopfractuur kan de patiënt bijvoorbeeld[[drukverband]] aansoms nog lopen. Ook sommige wervelfracturen kunnen weinig typische symptomen geven.Complicaties die kunnen optreden * Houdt bij fracturen:Als gevolg van het vele bloedverlies kan men in shock raken. In bot wordt de bloedaanmaak geregeld,daarom is bot erg goed doorbloed. Bij het breken van het bot kan daarom behoorlijk wat bloedverliesoptreden. Fracturen die hierom berucht zijn, zijn de fracturen aan de onderste extremiteiten kneuzingen en spierscheuringen hetaangedane lichaamsdeel omhoogbekken. Bij een bekkenfractuur kan men tot 4 liter bloed verliezen en ** Geef bij een femurfractuur 1-2 liter.Bij een open fractuur is er een verbinding met letsels aan de buitenwereld ontstaan. Er is dus onderarm een ingang voorbacteriën, dit geeft infectiegevaar.mitellaBij een fractuur kunnen ook vetdeeltjes uit het gele beenmerg vrijkomen en in de circulatie terechtkomen. Dit noemen we vetembolieën. Dit gebeurt nog al eens ** Geef bij een femurfractuur of eenbekkenfractuur. Vetembolieën zijn vooral problematisch als ze in de longen en hersenen terecht komen.Hierdoor kan men ademhalingsproblemen of een CVA krijgen.Wanneer bot breekt ontstaan er scherpe randen, deze scherpe randen kunnen omringende structurenbeschadigen. Vooral zenuwen en vaten zijn gevoelig hiervoor. Ook omringende organen kunnenbeschadigd raken. Bij romp en bekkenverwondingen dient men hier altijd rekening mee te houden.Bovendien raakt het omliggend weefsel verstoord door de verplaatsing van het bot. Hierdoor kunnenstructuren als bloedvaten en zenuwen bekneld raken door bloeduitstortingen, oedeemvorming en tractievan het bot zelf.5BOSA2 – Vaardigheden Acute Geneeskunde 151DifferentiaaldiagnoseIn principe lijken letsels aan het bewegingsapparaat veel op elkaar. Er is vrijwel altijd sprake van pijn,drukpijn de bovenarm en zwelling. Vaak is in het veld niet goed te bepalen of schouder een lichaamsdeel gebroken is, ofbrede dasslechts gekneusd. Of een bot ook echt gebroken is toont men aan in * Stuur het ziekenhuis met behulp van eenröntgenfoto.Als EHBO-er is het daarom belangrijk om slachtoffer bij twijfel over de diagnose het slachtoffer te behandelen alsofer sprake is aanwezigheid van de ‘slechtste‘ diagnose. Twijfelt men bijvoorbeeld tussen een kneuzing en luxatie of eenfractuur, behandel het dan als naar een fractuur of luxatie. Reden hiervoor is dat op deze manier je de minsteartsschade aan het * Stuur ieder slachtoffer toebrengt.HandelenBotletsels: DRS. ABCDE Slachtoffers met fracturen aan handen, polsen, armen en sleutelbeen kunnen in principe zelfnaar de SEH. Voor fracturen aan onder en bovenbenen en bekken dient een spier of peescheuring altijd een ambulancegebeld te worden. In de meeste gevallen kan iemand met een enkelfractuur zelf naar de SEHgebracht worden. Stabilisatie: de fractuur moet zo min mogelijk bewogen worden. Kleding moet men vooralaanlaten en schoenen of laarzen werken juist heel goed als spalk. Slechts als de kleding sterkverontreinigd is kan men voorzichtig proberen deze weg te knippen. Beenbreuken zijn het bestete stabiliseren door een opgerolde deken (dekenrol, zie Blackboard) of jas ernaast te leggen.Voor fracturen aan de armen kan men een mitella of brede das aanleggen. In geval van een open fractuur moet men deze zo snel mogelijk afdekken. Reden hiervoor is hetinfectiegevaar te verminderen. Dek het uitstekende bot af met steriel gaas en plak deze rondomvast. Gebruik hiervoor eventueel een snelverband, waarbij de zwachtels zijn afgeknipt. Zorg bijhet afdekken dat je het lichaamsdeel zo min mogelijk beweegt om schade als gevolg vanscherpe botfragmenten te voorkomen. Gebruik daarom liever geen zwachtels als je ziet dat jehiervoor het lichaamsdeel veel moet bewegen Blijf de circulatie controleren in verband met de mogelijkheid op shockSpoedindicaties: als men bij een fractuur ziet dat de aangedane extremiteit bleek en koud aan hetworden is, dan is er zeer waarschijnlijk sprake van een doorbloedingsstoornis. In geval van tintelingen,dof gevoel of sensibiliteitsverlies kan er sprake zijn van een beknelde zenuw. Beide gevallen vereisen zosnel mogelijk professionele hulp.Zie ook Bijlage 1 voor meer informatie over botletsels. arts

==Gewrichtsletsels==PathofysiologieIn de EHBO hebben we voornamelijk te maken met twee soorten letsels aan gewrichten[[Categorie: distories enluxaties. Distorsies (in de volksmond bekend als verstuikingen) zijn letsels waarbij het gewrichtskapsel isoverrekt als gevolg van een trauma. In geval van ernstige overrekkingen kunnen de ligamenten van hetkapsel zelfs scheuren en ontstaat er een hemarthros (bloed in de gewrichtsholte).Luxaties zijn ontwrichtingen. Om een gewricht soepel te laten bewegen bestaat er een glijmechanismeover twee oppervlakten. Bij de schouder is dat bijvoorbeeld een kogel-kom mechanisme. Als dit contactverbroken is door een trauma spreekt men van een luxatie, of in dit geval een schouder uit de kom. Ditkan bij elk gewricht in het lichaam voorkomen. Vanwege de vorm van het gewricht komt een luxatie vande schouder het meeste voor.Symptomen en klachtenBij een distorsie treedt er direct pijn op, meestal gepaard gaande met zwelling. Differentiatie tussen eenfractuur en distorsie is vaak moeilijk op basis van de symptomen. Het ongevalsmechanisme zegt veelmeer. De meest voorkomende distorsie is het zogenaamde inversietrauma van de enkel. Bij ditinversietrauma klapt de voet naar binnen en worden de laterale banden overrekt. Eversietraumata(hierbij klapt de enkel “naar buiten”) komen minder vaak voor omdat de enkelbanden aan de binnenkantveel steviger zijn.Ottawa Ankle RulesEr bestaan enkele regels om te bepalen of een slachtoffer met enkelletsel een röntgenfoto vereist op deSEH. In het veld zijn deze echter ook nuttig om een onderscheid te maken (zie figuur 12.3):· Drukpijn achter de mediale malleolus· Drukpijn achter de laterale malleolus· Drukpijn op de basis van de 5e metatarsale· Drukpijn op het os naviculare· Geen gewicht erop kunnen zetten of slechts vier stappen kunnen zetten op de SEHAls aan één van deze voorwaarden is voldaan, zijn de klachten verdacht voor een breuk en zal een fotogemaakt moeten worden. Uiteraard dient er bij voor de hand liggende fractuurverschijnselen direct omhulp gevraagd te worden. Maar ook bij de afwezigheid van de ankle rules kan men alsnog besluitennaar de SEH te gaan, bijvoorbeeld bij veel pijn.Figuur 12.3Bij een luxatie staat het gewricht in een abnormale stand, dit is meestal goed te zien. Verder is hetgewricht niet te bewegen en voelt de gewrichtskom leeg aan. Een luxatie is zeer pijnlijk. Het slachtofferdurft vaak het gewricht totaal niet te bewegen. Zoals net al vermeld is, gebeuren de meeste luxaties aande schouder. Hierbij is er vaak een bult aan de voorzijde schuin onder de schouder te zien.5BOSA2 – Vaardigheden 154 Acute GeneeskundeHandelenGewrichtsletselsDistorsie:· ICE toepassen· Laat door een arts nakijken· Bij twijfel aan de diagnose: behandel alsof het een breuk is en stuur door naar het ziekenhuisLuxatie:· Nooit zelf reponeren· Steun geven als het mogelijk is, bv. door brede das (bij schouderluxatie) of mitella(elleboog/pols)· Probeer zo min mogelijk aan het gewricht te komen, dit is vaak erg pijnlijk· Doorsturen naar de Spoedeisende HulpSpier- en peesletselsBij spieren kunnen er krampen, kneuzingen en scheuren optreden.In geval van een spierkramp moet men de aangedane spier in de kant van de antagonerende richtingduwen, bijvoorbeeld bij kramp van kuitspier de tenen omhoog duwen.Kneuzingen zijn net als elke andere weke delen kneuzing in de vorm van zwelling, bloeduitstorting enpijn. Dit is prima te behandelen met de ICE-methode.Bij extreme rekbelastingen zoals springen en sprinten (vaak na onvoldoende warming-up enrekoefeningen) kunnen spieren of omringende aanhechtingen scheuren. Er ontstaat een plotselingehevige pijn. De kuitspier (m. gastrocnemicus) is hier berucht om en wordt ook wel een zweepslaggenoemd. De ICE-methode is hier wederom de aangewezen behandeling.Een pees kan afscheuren van zijn aanhechtingsplaats op het bot. Dit kan men herkennen doordat debijbehorende spier niet meer functioneert. Bij een achillespeesruptuur kan je de voet niet meer naarbeneden duwen (plantairflexie). Vaak voelde het slachtoffer iets knappen en zit er een kuiltje op de plekwaar de pees normaal gesproken zit. Bij een ruptuur van de patellapees kan het slachtoffer de knie nietmeer actief strekken en is er een hoogstand van de patellapees. Aangezien de pees gehecht zalmoeten worden, moet het slachtoffer doorgestuurd worden naar het ziekenhuis. Pees- en bandletselsaan de handen worden vaak over het hoofd gezien. Het is dus belangrijk om hieraan te denken,bijvoorbeeld bij snijwonden aan de handen.Wees erop bedacht dat spieren veel beter doorbloed zijn dan pezen. Dit betekent dat spieren snellerzullen genezen dan pezen, maar ook dat bij letsel meer bloedverlies kan optreden. Vooral bij inspanningzijn de spieren extra goed doorbloed.Bij spier- en peesletsels komt het vaak neer op het oordeel van de EHBO-er welk soort hulp er aan tepas moet komen. Aangezien de ernst van het letsel enorm kan verschillen moet er een inschattinggemaakt worden. Alarmerende symptomen zijn functiebeperking van spier/gewricht, veel zwelling enshock. In de meeste gevallen zal het slachtoffer dan ook naar de SEH of huisarts worden doorverwezen.Verder lezenAcute GeneeskundeOrthopedieZiekten in de huisartsenpraktijkEerste Hulp bij Sportongevallen, Oranje Kruis5BOSA2 – Vaardigheden Acute Geneeskunde 155Bewegingsapparaat]]