21
bewerkingen
Wijzigingen
Shock
,→Cardiogene shock
{{Status|
|mainauthor= [[Pim]]
|coauthor= [[]]
|controller= [[Marieke]]
|supervisor= [[Pim]]
|niveau= [[Handleiding#Niveau|Beginner/Gevorderd]]
|status= [[Handleiding#Status|Gecontroleerd]]
}}
{{LinkBox1|
|LinkCategorie= Algemeen
|LinktitleOK= Shock
|LinkOK= http://www.ehbo.nl/tips/shock-dreigende-shock/
|LinktitleRK= Shock
|LinkRK=
}}
De definitie van '''shock''' is een tekort aan circulerend volume met als gevolg dat er onvoldoende bloeddoorstroming in de weefsels plaatsvindt met als gevolg dat er onvoldoende zuurstof voor de cellen wordt aangevoerd. Hierdoor ontstaat ernstige schade aan weefsels en organen. Shock is niet de toestand die vaak door journalisten beschreven wordt: dat een slachtoffer in 'shock' is afgevoerd naar het ziekenhuis. Dit is eerder een psychische shocktoestand waarin het slachtoffer dusdanig door een ongeval geschokt is dat communicatie met hem tijdelijk niet mogelijk is.
==Shock algemeen==
===Inleiding shock===
De definitie van shock is een tekort aan circulerend volume resulterend in een inadequate perfusie (doorstroming van bloed) van de weefsels. Er is een disbalans tussen de zuurstofaanvoer en de zuurstofvraag in de weefsels. Het bloed is het belangrijkste transportmiddel voor zuurstof in het lichaam. Een tekort aan bloed in de circulatie zal dan ook resulteren in een tekort aan doorbloeding van de weefsels. Een tekort aan bloed zal ook zorgen dat de [[bloeddruk]] daalt. Hierdoor treedt een tekort aan zuurstofaanbod in de weefsels op, en zullen afvalstoffen onvoldoende worden afgevoerd. Het zuurstoftekort in en de weefsels ophoping van afvalstoffen zorgt voor schade in de weefsels die bij langere duur onherstelbaar is.<br><br>Shock is niet de toestand zoals de term die vaak in de media gebruikt wordt. Journalisten beschrijven vaak dat een slachtoffer in shock is afgevoerd naar het ziekenhuis. Dit is eerder een psychische shocktoestand waarin het slachtoffer dusdanig door een ongeval geschokt is dat communicatie met hem tijdelijk niet mogelijk is.<br><br>
Het tekort aan circulerend volume kan verschillende oorzaken hebben. Hierdoor is het mogelijk om shock globaal in vier categorien in te delen, namelijk:
* '''Hypovolemische shock: ''' een absoluut tekort aan circulerend volume, door ernstig bloedverlies of extreem vochtverlies.* '''Distributieve shock: ''' een relatief tekort aan circulerend volume, doordat het bloed niet op de juiste plaats zit, zoals bij een allergische (anafylactische) reactie.* '''Obstructieve shock: ''' een belemmering obstructie van de circulatie (buiten het hart) zorgt voor een verminderde circulatie van bloed, zoals een bloedprop die een ader afsluit.* '''Cardiogene shock: ''' de pompfunctie van het hart is aangedaan, waardoor het hart niet in staat is om voldoende bloed rond te pompen, zoals bij een [[hartinfarct]]. De bovenstaande vormen van shock zijn abstract en lastig voor te stellen. De onderstaande afbeelding geeft schematisch het verschil weer tussen een absoluut tekort aan circulerend volume en een relatief tekort aan circulerend volume. Bij een absoluut tekort is er minder vulling van het vaatbed en dus minder bloed in hetzelfde vaatvolume. Bij een relatief tekort is de hoeveelheid bloed hetzelfde als in een gezond persoon, alleen zit dit bloed niet langer in de vaten, of is het volume van de vaten toegenomen. Dat kan bijvoorbeeld bij (extreme) vaatverwijding ([[vasodilatatie]]), waardoor de totale inhoud (het vaatvolume) toeneemt, terwijl de hoeveelheid bloed hetzelfde blijft. Er is dus een relatief tekort aan bloed. [[Bestand:Shockschema.png|800px|center]] Bij de '''obstructieve''' en '''cardiogene shock''' is het bloedvolume en het vaatvolume onveranderd, maar is er een probleem met de vaten en de motor die de circulatie op gang houden, het hart. Een obstructieve shock kenmerkt zich, zoals de naam al laat raden, door een obstructie of belemmering van de bloedstroom, door bijvoorbeeld een bloedprop die een groot vat afsluit of een groot vat dat wordt afgekneld. Bij een cardiogene shock is de oorzaak in het hart gelegen, het hart is niet langer in staat om een adequate circulatie op gang te houden. Dat kan bijvoorbeeld door schade aan het hart.
Shock is een complex ziektebeeld met veel verschillende uitingsvormen. De bovenstaande groepen maken het mogelijk om een goede onderverdeling te maken aan de hand van oorzaak, symptomen en behandeling. Hieronder wordt eerst het algemene beeld bij shock besproken, daarna worden de groepen nader toegelicht.
===De shockspiraal===
[[Bestand:Shockspiraal.png|200px|thumb|right|De shockspiraal.]]
Het lichaam heeft diverse mechanismen om zich te beschermen tegen toenemend verlies van het bloedvolume. Wanneer dit verlies echter toeneemt zullen steeds meer mechanismen aangesproken worden en gaan falen. De shockspiraal geeft dit mooi weer. Van buiten naar binnen zullen steeds meer organen geen bloed meer krijgen, om zo de meest vitale organen (de hersenen, hart en longen) te sparen. Indien alle mechanismen zijn uitgeput zal de dood intreden.
* [[Zuurstoftekort]] is een van de eerste verschijnselen bij shock, waarvoor het lichaam al snel gaat compenseren door de ademhaling te versnellen en grotere teugen te nemen.
* Bij een licht bloedverlies zal het lichaam in eerste instantie proberen door middel van het verminderen van de doorbloeding van de huid te verminderen door de vaten samen te knijpen ([[vasoconstrictie]]). Het totale vaatvolume wordt hierdoor verkleind en er is meer bloed beschikbaar in de centrale circulatie (de grote vaten) waardoor de bloeddruk op peil blijft (met name de onderdruk stijgt hierdoor licht). De huid wordt hierdoor bleek en kan koud aanvoelen. Vaak worden de slijmvliezen hierdoor ook droger en geeft het mindere bloedvolume aanleiding tot een dorstprikkel. De [[capillary refill]] is licht vertraagd.
* In reactie op de verlaging van het bloedvolume en de lichte daling van de bloeddruk reageert het hart onder invloed van zenuwprikkels en hormonen (onder andere [[adrenaline]]) door sneller te gaan kloppen. De [[hartfrequentie]] neemt daardoor toe waardoor ook de bloeddruk op peil blijft en soms licht zal toenemen. Het slachtoffer gaat zweten en de huid wordt bleker en klammer. Dit zweet komt bij wegvegen meestal niet terug.
* In het volgende stadium vermindert de doorbloeding van de onderhuidse weefsels en spieren. Hierdoor ontstaat vermoeidheid en krachteloosheid bij het slachtoffer. De ademhaling wordt oppervlakkiger en soms gaat het slachtoffer geeuwen.
* Bij een aanhoudend en toenemend tekort aan circulerend volume zal ook de doorbloeding van het maag-darmstelsel afnemen, om zo de vitale organen zo lang mogelijk van bloed te voorzien. Het slachtoffer kan misselijk zijn en gaat soms braken.
* Indien de shock verder vordert en de bloeddruk verder daalt zullen ook de functies van de lever, milt en nieren uitvallen. De verminderde doorbloeding van de nieren zorgt voor een afname van de urineproductie.
* In het laatste stadium zal de doorbloeding van de hersenen dusdanig afnemen dat het slachtoffer het bewustzijn verliest. Bij toenemend zuurstoftekort in de hersenen zal de ademhalingsfrequentie afnemen en de hartspier zal door zuurstoftekort niet goed meer functioneren. Dit zal uiteindelijk leiden tot een [[hartstilstand]], waardoor het slachtoffer komt te overlijden.
===Algemene symptomen en klachten bij shock===
Shock is een levensbedreigend ziektebeeld dat vele gradaties kent, en indien er niet ingegrepen wordt, tot de dood zal leiden. Het slachtoffer zal in de loop van de tijd met het dalen van de bloeddruk en het afnemen van de doorbloeding van weefsels steeds slechter wordenin slechtere conditie komen, meer symptomen krijgen, het bewustzijn verliezen en uiteindelijk overlijden. Het tijdig herkennen en anticiperen op het ontstaan van een shock is dan ook essentieel en bij een vermoeden van shock moet direct professionele hulp worden ingeschakeld.
====Gecompenseerde (beginnende) shock====
====Algemene Symptomen====
De bovenstaande compensatiemechanismen zorgen samen met de afname van de doorbloeding en de verlaging van de bloeddruk voor de belangrijkste verschijnselen bij shock. De verminderde doorbloeding van de huid en activatie van het sympatische zenuwstelsel leidt tot het bleek en klam worden van de huid, die koud aanvoelt. Ook de slijmvliezen, zoals de lippen, tong en mond zullen hun roze kleur verliezen. De afname van de doorbloeding van de huid is gemakkelijk te testen met de [[Capillary Refillcapillary refill]]. Doordat het hart probeert meer bloed in de circulatie rond te pompen zal de polsfrequentie toenemen, tot meer dan 100-120 slagen per minuut en zal de pols ook zwak of week aanvoelen. Dorst is een symptoom van een zeer ernstige shock (geef het slachtoffer '''nietniets''' te drinken!).<br>Let op: het bovenstaande beeld is niet van toepassing op de distributieve shock!
=== Algemeen handelen bij shock===
Iedere groep van shock heeft zijn eigen specifieke handelingen, maar een aantal dingen zijn universeel.
* Probeer de oorzaak van de shock weg te nemen of tot staan te brengen.
* Leg een slachtoffer met een (beginnende) shock altijd plat neer, zodat er voldoende bloed naar de hersenen blijft gaan.
* Stel het slachtoffer gerust en laat het slachtoffer niet alleen.
* Geef een slachtoffer met shock, ondanks zijn (enorme) dorst, nooit te drinken. Drinken brengt het risico op verslikken met zich mee en zorgt voor activatie van het maagdarm stelsel. Hierdoor wordt bloed onttrokken aan de toch al kleine hoeveelheid circulerend bloed en zal de shock verergeren. Wel kan men alleen de lippen bevochtigen om de dorstprikkel te dempen.
* Verplaats een slachtoffer met shock zo min mogelijk, omdat iedere beweging zorgt voor spiergebruik en daarmee het openen van vaten in de spieren, hierdoor zal het circulerend volume verder afnemen en de shock verergeren.
==Hypovolemische shock==
Hypovolemsiche shock ontstaat door een absoluut tekort aan circulerend bloedvolume, er is minder bloed doordat er sprake is van ernstig bloedverliesbloed- of vochtverlies. Dat kan zowel door een uitwendige bloeding , inwendig dan wel uitwendig, zijn, als maar ook door een inwendige bloedingbrandwonden of diarree. Hoeveel bloed er verloren moet gaan voordat er shockverschijnselen optreden is afhankelijk van het percentage van het totale circulerende volume dat verloren is. Bedenk dat een volwassene veel meer bloed kan verliezen dan een kind, immers een volwassene heeft gemiddeld 5-6 liter bloed, terwijl een kind 80ml bloed per kilo lichaamsgewicht heeft. ===Oorzaken===Hypovolemische schok wordt veroorzaakt door ernstig bloed of vochtverlies. Het meest voor de hand liggend is dan natuurlijk de ernstige (slagaderlijke) bloeding, of een inwendige bloeding na bijvoorbeeld een ongeval. Denk bijvoorbeeld aan het stuur in de buik na val van fiets. Ook enkele botbreuken kunnen tot veel (inwendig) bloedverlies leiden, zoals een fractuur van het bovenbeen. Spontaan kunnen in de borst- of buikholte bloedingen optreden als gevolg van scheuren van de grote bloedvaten ([[aneurysma]]), bloedingen van de maag of darmen of organen in de buik. Symptomen hiervan kunnen zijn: (acute) [[pijn in de buik]], bloedbraken, bloederige of zwarte diarree ([[melaena]]).
===Behandeling===
De belangrijkste behandeling is het stoppen van het bloedverlies. Het slachtoffer moet plat worden neergelegd, eventueel met de benen omhoog om het bloed dat zich in de benen bevindt naar de vitale organen te brengen. Dit wordt alleen uitgevoerd indien er géén sprake is van wervelletsel, of fracturen van de benen of het bekken. Schakel daarbij ook professionele hulp in.
Als er sprake is van een hypovolemische shock door een van de andere genoemde oorzaken, schakel dan gelijk professionele hulp in
==Distributieve shock==
De distributieve shock is een lastig begrip. Zoals de naam zegt heeft het met 'distributie' te maken. Distributie is verdeling, of in dit geval, de verdeling van het bloed in het lichaam. Het bloed is grotendeels wel aanwezig in de vaten en weefsels, echter niet langer in de meest vitale weefsels en organen. Er is sprake van een relatief tekort aan bloed. De hoeveelheid bloed is niet afgenomen, maar het vaatvolume is toegenomen en de verdeling van het bloed in de vaten is ongunstig. De toename van het vaatvolume wordt meestal veroorzaakt door het verwijden van de vaten ([[Vasodilatatie|vasodilatatie]]) van de kleine perifere vaten. Dat betekent dat bij deze groep shock het bloed bijvoorbeeld vooral in de kleine aders in de huid zit, in plaats van in de grote vaten. Hierdoor daalt de bloeddruk en neemt de doorstroming van de vitale weefsels en organen af.
===Anafylactische shock===
De meest bekende vorm van de distributieve shock is de anafylactische shock. Deze wordt veroorzaakt door een hevige allergische reactie van het lichaam op een bepaalde lichaamsvreemde stof, zoals bijvoorbeeld rubber (latex), pinda's, of insectensteken. Dit wordt ook wel [[Anafylaxie|anafylaxie]] genoemd. Als reactie op het contact met de lichaamsvreemde stof, treden er in het lichaam diverse ontstekingsreacties op. De stoffen die hierbij vrijkomen zorgen voor verwijding ([[vasodilatatie]]) van met name de kleine perifere vaten, zoals in de huid. Daarnaast gaan de kleine vaten 'lekken' en zal er vocht (geen bloed, de bloedcellen blijven binnen de vaten) buiten de vaten treden. Hierdoor gaan weefsels zwellen. Er is dus sprake van een relatief tekort aan bloedvolume, deels omdat het vaatvolume is toegenomen, deels omdat er vocht uit de vaten naar de omliggende weefsels lekt.
==Cardiogene shock==Symptomen====Bij deze vorm Anafylaxie is qua symptomen beduidend verschillend met de andere groepen van shock . Waar bij een 'gewone' hypovolemische shock het slachtoffer bleek en koud is primair het hart aangedaan, zal een slachtoffer met een anafylactische shock juist rood en warm zijn. Door verminderde contractiliteit Dat wordt veroorzaakt door de veranderde verdeling van het hart kaner minder bloed rondgepompt worden. Het hart heeft niet meer bloed hoopt zich immers op in de vaten in de kracht om aan huid, die door de benodigdezuurstofvraag te voldoenreactie open staan. Het hartminuutvolume daalt Hierdoor kleurt de huid rood en als reactie daarop stijgt wordt hij warm. Soms is de weerstand van deperifere vatenhuid droog, soms is hij vochtig door zweet. Hierdoor verbetert weliswaar Behalve de bloeddruk, maar rode kleur zal er ook zwelling optreden van lichaamsdelen door het wordt tevens moeilijker voor het hartom tegen die weerstand in te pompenuittreden van vocht uit de bloedbaan. Het bloed hoopt zich Vaak is dit goed op te merken in het gezicht, de tong en de venen voor het hartarmen en benen. Er is sprakevan zijn ook diverse verschijnselen aanwezig die passen bij een [[Anafylaxie|hevige allergische reactie]], zoals benauwdheid, een neerwaartse spiraal. Zonder ingrijpen zal dit tot de dood leidengierende ademhaling, duizeligheid, misselijkheid, enzovoorts.De meest voorkomende oorzaak van cardiogene ====Behandelen====Een anafylactische shock is een acuut myocardinfarctlevensbedreigende situatie, waarbij behalve de shock op zich, ook de zwelling in en rond de luchtwegen voor grote problemen kan zorgen. De grootte achteruitgang van hetinfarct is bepalend voor slachtoffer na contact met de ernst van lichaamsvreemde stof kan zeer snel verlopen en binnen 10 minuten tot een zeer ernstige shocken overlijden leiden. Shock treedt op <br><br>Slachtoffers die bekend zijn met [[anafylaxie]] zullen doorgaans een [[Epipen|Epipen®]] of [[Epipen|Anapen®]] bij verlies zich dragen. Dat is een speciale injectiespuit waarmee het slachtoffer zich in geval van meer dan 40% nood zelf een injectie met [[Adrenaline|adrenaline]] kan geven. [[Adrenaline]] is een hormoon dat onder andere zorgt voor het samenknijpen ([[vasoconstrictie]]) van de vaten in de huid, waardoor het bloed als hethartspierweefselware wordt teruggeperst naar de grote vaten en de bloeddruk (tijdelijk) toeneemt. Dit hoeft niet gelijk bij één infarct De pen is eenvoudig te gebeuren, gebruiken omdat deze automatisch de juiste hoeveelheid adrenaline geeft. De pen geeft een automatische injectie in het kan ook een stapeling zijn bovenopoude infarcten uit onderhuidse weefsel en zal binnen 3-5 minuten werken. De werking is echter kortdurend en zal ongeveeer 15-20 minuten aanhouden. Dat betekent dat er nog steeds noodzaak is om snel naar het verledenziekenhuis te gaan (per ambulance!) om verdere behandeling in te zetten. Andere mogelijke oorzaken zijn acute ontsteking van Soms is er een tweede injectie nodig als de harstpier,kapotte hartkleppen en ritmestoornissenklachten terugkeren.
===Septische shock===
Bij een septische shock veroorzaken bacterien of andere ziektekiemen voor een hevige reactie van het immuunsysteem en treedt er door het vrijkomen van diverse stoffen verwijding van de vaten op en ontstaat er een shock. Slachtoffers of patiënten hebben vaak hoge koorts en kunnen last hebben van koude rillingen. Dit zijn rillingen die niet te stoppen zijn en zeer heftig kunnen zijn.
Hierbij kun je als EHV-er zelf vaak weinig hulp bieden. Het inschakelen van professionele hulp is hierbij erg belangrijk.
==Obstructieve shock==
==Distributieve shockAchtergrondinformatie==Bij deze vorm van shock staat een verkeerde verdeling van het bloed op de voorgrond. Er is voldoendevocht in het lichaam, maar het gaat naar de verkeerde plaats gedistribueerd. De perifere vaten gaanopen staan en Shock kan worden permeabel voor vocht. Hierdoor gaat het bloed naar de periferie en daar treedtveel vocht uit, waardoor er ook altijd sprake is van een hypovolemische component. Die hypovolemie isechter relatief en niet absoluut zoals bij de hypovolemische shock. Er is namelijk wel voldoende vocht onderverdeeld inhet lichaamverschillende klassen, maar op waarbij de verkeerde plek. Verschillende oorzaken voor distributieve shock zijn:===Anafylactische shock===Bij een anafylactische reactie is er sprake progressie van een heftige allergischereactie op lichaamsvreemde stoffen. Bij het binnendringen van lichaamsvreemde stoffen kunnenmensen die daar gevoelig voor zijn een te sterke afweerreactie afgevenziektebeeld wordt beschreven. Hierdoor gaan de vatenin de periferie open staan. Het bloed gaat zich dan ophopen in de periferie, waardoor het nietmeer beschikbaar Dit is met name voor de vitale organen in de kern professionele hulpverlening van het lichaam. Bovendien worden deperifere vaten extra doorlaatbaar voor vocht. Er treedt veel vocht uit de vatenbelang, waardoor er ooknog sprake is van een relatieve hypovolemie. Een anafylactische reactie kan ontstaan bij maar schetst eengroot aantal uiteenlopende stoffen. Meest bekend zijn echter de insectensteken, röntgencontrastmiddelen,voedsel en medicatie zoals antibiotica. Het aardig beeld van voor de anafylactischeshock wordt uitgebreider beschreven in het hoofdstuk Disability paragraaf Anafylaxiegevorderde eerstehulpverlener.
{| class="wikitable"
|-
! Klasse !! Percentage<br>totale bloedvolume !! Volume<br>verlies !! Symptomen
|-
| Klasse I || tot 15% || - || Beperkte toename van [[hartfrequentie]], pols goed voelbaar
|-
| Klasse II || 15-30% || 750-1000ml || Versnelde [[hartfrequentie]], versnelde [[ademhaling]], zwakke polsslag, normale [[bloeddruk]], angst, soms bleekheid
|-
| Klasse III || 30-40% || 1500-2000ml || [[Bewustzijnsveranderingen]], onrust, angst, verwardheid, versnelde [[hartfrequentie]], versnelde [[ademhaling]], zwakke polsslag, bloeddrukdaling, bleekheid, klamme huid, vertraagde [[capillary refill]]
|-
| Klasse IV || >40% || 2000ml || [[Bewustzijnsveranderingen]], [[bewusteloosheid]], onrust, angst, verwardheid, sterk versnelde [[harfrequentie]], versnelde [[ademhaling]], moeilijk voelbare polsslag, sterke bloeddrukdaling, bleekheid, klamme huid, sterk vertraagde [[capillary refill]]
|}
===Septische shock=Bronvermelding==Sommige bacteriën kunnen toxines produceren die Voor deze pagina zijn onder andere de vaten open zetten volgende bronnen gebruikt: <ref>Het Oranje Kruis Boekje, 26ste druk, H. van der Pols (Het Oranje Kruis, 2011) ISBN 978-90-06-92171-7</ref><ref name="okih">Handleiding Instructeurs Eerste Hulp, bij 26ste druk, 2e oplage (Het Oranje Kruis, 2011)</ref><ref>EHBO Leren enpermeabel maken voor vochtDoen, M. van Beukering/S. Als die bacteriën in het bloed zittenVerhoeven (Nationale Bond EHBO, dan kan daardoor een sepsis2011) ISBN 978-90-816995-1-8</ref><ref name="tintinalli">Tintinalli's Emergency Medicine, 7th Edition, J Tintinalli (McGrawHill Medical, 2011) ISBN 978-0-07-148480-0</ref><ref name="atlas">ATLS: Advanced Trauma Life Support Program for Doctors, 8th Edition, American College of Surgeons (American College of Surgeons, Chicago, 2008) ISBN 978-1-880696-31-6</ref>ontstaan. Ook gisten en schimmels kunnen sepsis veroorzaken.<references/>