Wijzigingen

{{Status| class|mainauthor= [[Pim]]|coauthor= [[]]|controller="wikitable"HB|-supervisor= [[Pim]] | niveau= [[Handleiding#Niveau: '''|Gevorderd''']] |status= [[Handleiding#Status|Gecontroleerd]]}}

De schedel{{LinkBox1| De hersenen worden omsloten door een beschermend omhulsel: De schedel. De schedel is opgebouwd|LinkCategorie= Algemeenuit de aangezichtsschedel |LinktitleOK= Hersenletsel en het schedeldak. Het schedeldak bestaat uit acht gewelfdebewusteloosheidschedelbeenderen die met elkaar verbonden zijn door middel van schedelnaden. Deze schedelnadenzijn bekleed met bindweefsel, kleine bloedvaten, lymfevaten en dunne zenuwvezels. Deschedelbeenderen kunnen ten opzichte van elkaar bewegen. Op zijn beurt wordt de schedel aan debuitenkant weer beschermd door een spierlaag, vet, huid en haren. Dit zijn de eerste schokbrekers; deharen vormen tevens een isolatielaag(je) bij hitte en kou.HersenvliezenDe volgende beschermlaag is die van de meningen ofwel hersenvliezen. Hersenvliezen, maar ook deruggenmergvliezen zijn onderdeel van het bindweefselsysteem. Aan de binnenkant van het schedeldakliggen drie lagen hersenvliezen. Het buitenste vlies, de dura mater, is vrij dik en stevig, het hardehersenvlies. Het is de voering van het cranium. Het middelste vlies is de arachnoïdea, hetspinnenwebvlies. De pia mater of het zachte hersenvlies, sluit aan op de hersenschors en vormt hetbinnenste vlies. Tussen de lagen bevindt zich liquor cerebrospinalis (hersenvocht) wat functioneert alsstootkussen. Tevens bevinden zich tussen de hersenvliezen arteriën en venen.Figuur 7.2 Hersenvliezen1. Schedel2. Dura mater3. Arachnoïdea4. Pia mater5. Epidurale ruimte (slagaders)6. Subdurale ruimte (aders)7. Subarachnoïdale ruimte (liquoren grote slagaders)8|LinkOK= http://www. Cortex (hersenweefsel)RuggenmergDe bescherming van het ruggenmerg gebeurt op dezelfde wijze als bij de hersenen: bot,ruggenmergvliezen (een voortzetting van de hersenvliezen) en liquorehbo. In eerste instantie wordt hetnl/tips/hersenletsel-bewusteloosheid/ruggenmerg beschermd door het bot van de wervelkolom, vervolgens door drie lagen|LinktitleRK= ruggenmergvliezen met tussen de lagen de liquor. Als extra bufferzone heeft het ruggenmerg nog een|LinkRK= laag vet en bindweefsel tussen het beenvlies van de wervels en de dura mater.}}

· Na het doormaken van een [[hoogenergetisch trauma (HET)]]· Na een kracht die heeft ingewerkt op het hoofd (of nek) van het slachtoffer ([[trauma capitis]])

· Bij [[bewusteloosheid ]] na een ongeval· Bij gebruik van [[bloedverdunners ]] (deze geven een hoger risico op bloedingen in het hoofd, ookna een minimaal klein trauma)· Verwardheid, amnesievergeetachtigheid, desoriëntatie en/of aanwezigheid van onderstaande symptomenEen Bij schedelhersenletsels moet men altijd bedacht zijn op de mogelijke aanwezigheid van [[wervelletsel]] en [[dwarslaesie]]. ===Klachten en symptomen===Na een ongeval waarbij een klap tegen het hoofd is gekomen raakt een slachtoffer die vaak bewusteloos. Afhankelijk van de duur van de bewusteloosheid spreekt men over LTSHL of MESHL. Bij LTSHL is het slachtoffer korter dan 15 minuten bewusteloos, bij MESHL langer dan 15 minuten. Dit onderscheid is echter arbitrair en niet echt relevant voor de eerstehulpverlener, omdat men in de praktijk niet gaat wachten tot een slachtoffer weer aanspreekbaar is. Ook bij bloedingen in het hoofd kan bewusteloosheid optreden. Op straat is het niet mogelijk schedelhersenletsel heeftonderscheid te maken. Behalve stoornissen in het bewustzijn is er vaak ook sprake van irritatie, traagheid, sufheid en moeheid. Het slachtoffer kan misselijk zijn en zelfs braken, soms veroorzaakt door een verhoogde druk in de [[schedel]]. Bij vrijwel alle hersenletsels kan er sprake zijn van [[amnesie]] oftewel vergeetachtigheid. Post traumatische [[amnesie]] (vergeetachtigheid na het ongeval) kenmerkt zich door inprentingsstoornissen, het slachtoffer weet niet wat er gebeurt is en zal blijven vragen waar hij is, wie jij bent en wat er gebeurt is. Soms kan het slachoffer zich ook niet herinneren wat hij aan het doen was voor het ongeval, of wat hij die dag voor het ongeval nog meer gedaan heeft. Dat wordt retrograde [[amnesie]] genoemd. Afhankelijk van de ernst van het hersenletsel zal de [[amnesie]] langer duren en ernstiger zijn. ==Overzicht symptomen traumatisch schedelhersenletsel==Hersenletsels geven vele klachten en symptomen hebben, met als belangrijkste een verandering in het bewustzijn. Sommige symptomen zijn specifiek voor hersenletsel, ze worden hoofdzakelijk bij deze groep gezien. Er zijn ook minder specifieke symptomen die bij hersenletsel optreden, zoals misselijkheid en braken, die ook bij buikgriep gezien worden. Sommige symptomen zijn niet heel specifiek, maar maken wel dat men sterk aan hersenletsel denkt. ====Enkele niet specifieke symptomen:====· * Misselijkheid en braken· * [[Hoofdpijn]]· Bleek zien* Bleke huid· * Duizeligheid ====Symptomen die een sterke aanwijzing zijn voor schedelhersenletsel:====· * [[Bewustzijnstoornissen ]] en veranderingen in [[bewustzijn ]] (let op de duur)· * Sufheid en traagheid· * Posttraumatische [[amnesie ]] (let op de duur)· * Retrograde [[amnesie]]· * Onrust, irritatie en verwardheid· * Dof gevoel of tintelingen(denk ook aan [[wervelletsel]]!) ====Alarmsymptomen voor schedelhersenletsel====Dan Er zijn er nog enkele symptomen die een sterk vermoeden kunnen geven op secundair letsel of een acutebloeding in de schedelmet name bij hersenletsel gezien worden, zogenaamde alarmsymptomen. Indien deze gevonden worden moet men er als eerstehulpverlener van uit gaan dat er ook een van deze alarmsymptomen aanwezig grote kans op wervelletsel is dan moet er zo snelmogelijk professionele hulp ingeschakeld worden.· * Pupilafwijkingen (met name [[anisocorie, zie afbeelding]]:verschil in pupilgrootte)· * [[Battle-sign]]· * [[Brilhematoom]]· Liquor * [[Hersenvocht]] of bloed uit de neus of een van de oren van het slachtoffer· * [[Uitvalsverschijnselen]]· * [[Bewusteloosheid]] 

De vitale functies Schedelhersenletsels zijn een categorie ernstige letsels, die kunnen varieren van een 'eenvoudige' hersenschudding (ABCLTSHL) zijn tot zeer ernstige letsels waarbij in korte tijd achteruitgang optreedt met overlijden als gevolg. Het inschatten van de ernst van levensbelang het hersenletsel is lastig, zeker voor de patiënten met eerstehulpverlener die in een probleem in drukke omgeving zijn werk moet uitoefenen. Hier uit komt voort dat de Disabilityeerstehulpverlener doorgaans geen risico neemt en van het ergste uit gaat.ImmersDeze pagina geeft enkele handvatten om een inschatting te maken, secundair hersenletsel is maar bij het gevolg van hypoxie geringste vermoeden op schedelhersenletsel, hoe licht ook, wordt altijd een arts gewaarschuwd of hypotensieworden de [[112|hulpdiensten]] ingeschakeld. Het ABC dient dus  De vitale functies kunnen als eerste teworden gecontroleerdgevolg van hersenletsel ernstig gestoord raken, zoals beschreven in het protocol DRS. de benadering volgens de [[ABCDE-methodiek]] zorgt voor een gestructureerde benadering. Wees er altijd op bedacht dateen bewusteloos slachtoffer na een trauma wervelletsels aan cervicaleHersenletsel kan het [[ademcentrum]] in de [[hersenen]] beschadigen, thoracale of lumbalewervelkolom kan hebbende [[luchtweg]] bedreigen door [[bewusteloosheid]] en diverse reflexen in gevaar brengen. Onnodig manoeuvreren van Omgekeerd kunnen stoornissen in andere [[vitale functies]] zoals de [[ademhaling]] en [[circulatie]] leiden tot verminderde bloedtoevoer naar de hersenen, waardoor een bewusteloos slachtoffer dient dan ook tenalle tijden voorkomen te wordenzuurstoftekort optreedt en de hersenfuncties in gevaar komen.Het Daarom is het van belang goed na om de vitale functies regelmatig te controleren en waar mogelijk stoornissen te behandelen om verergering van het hersenletsel te gaan voorkomen. Een aantal factoren verhogen het risico op (ernstig) schedelhersenletsel of maken het slachtoffer bloedverdunners gebruiktlastiger om de inschatting correct te maken. Gebruik vanantistollingsmedicatie komt, kan het bloedverdunners geeft een groter risico op intracraniële het ontstaan van bloedingen , ook bij ouderen sterk verhogen. Eenrelatief kleine trauma aan het hoofd in combinatie met gebruik van bloedverdunners . Dit is altijd een reden om iemandlaagdrempelig door een arts te verwijzen naar laten zien, ook al zijn er niet direct symptomen. Gebruik van alcohol en drugs maakt het lastiger om goed de spoedeisende klachten uit te vragen en ook zullen symptomen minder duidelijk zijn. Ook dit is een reden om professionele hulpin te schakelen. Tevens hebben ouderen vanwege degeneratie  Nadat iemand een trauma aan het hoofd heeft doorgemaakt is goede observatie van belang. Immers, soms duurt het enige tijd voordat er klachten optreden en het slachtoffer verslechterd. Probeer vast te leggen wat deankervenen verandering van symptomen in het hoofd de tijd is, of de reacties veranderen en welke symptomen er bij komen. Soms treden de alarmsymptomen pas na een verhoogd risico tijdje op intracraniele bloedingen na een traumaen is er in eerste instantie alleen sprake van wat niet-specifieke klachten.Figuur : Pupillen.Boven: MyosisMidden: MydriasisOnder: Anisocorie (assymetrie)Realiseer je dat kortdurende bewusteloosheid niet altijd wordt opgemerkt, waardoor het letsel mee lijkt te vallen, terwijl er later toch verslechtering optreedt.

Het is Bij bewusteloosheid zorgt men voor een vrije luchtweg, bij voorkeur door gebruik van belang dat een slachtoffer met hersenletsel goed geobserveerd wordtde [[chinlift]] zonder de nek te kantelen, zodat complicatieszoals bloedingen tijdig worden opgemerkter is immers risico op wervelletsel. Let hierbij ook op Om die reden wordt bij voorkeur de pupillen en de mate van reactie van [[stabiele zijligging]] niet uitgevoerd, tenzij hetslachtofferalleen gelaten moet worden. De mate Het draaien van bewustzijn kan worden gedefinieerd als alert, somnolent (het slachtoffer slaaptmakkelijk in, maar reageert gebeurt bij aanspreken), soporeus (alleen reactie op schudden) of comateus. Eeneenvoudigere manier voorkeur met gebruik van indelen is volgens de AVPU schaal: Alert, reagerend op Verbale stimulatie,reagerend op Pijn of Unresponsive[[logg-roll]]. Tevens kan de Glasgow Coma Scale (ook wel EMV-score genoemd)gebruikt worden om de mate Denk aan het voorkomen van bewustzijnsdaling te bepalen[[onderkoeling]], deze wordt elders in het hoofdstukbesprokendek een slachtoffer af met een deken.

Leg het slachtoffer plat neer. Inden het slachtoffer bewusteloos is, blijf dan de chinlift vasthouden,[[Categorie:Trauma]]zonder hierbij de nek te manipuleren. De stabiele zijligging is gecontra[[Categorie:Hoofd-indiceerd omdat er een kans isop wervelletsel. Alleen als de patiënt gaat braken moet ter preventie van aspiratie zeer voorzichtig destabiele zijligging worden toegepast, men moet dan bij voorkeur met meerdere hulpverleners zijn en depatiënt als een boomstam omrollen, het zogenaamde log-rolling. De log-roll is een methode om met 4 ofmeer hulpverleners een slachtoffer zo stabiel mogelijk te draaien, waarbij manipulatie van dewervelkolom wordt vermeden. Dit valt echter buiten dit blokboek, daar het een handeling is die veeltraining vergt.Zorg verder dat het slachtoffer niet afkoelt en stel het slachtoffer gerust. Blijf regelmatig de vitale functiescontroleren.==Overzicht handelen bij het vermoeden op schedelhersenletsel==Men dient zich te realiseren dat schedelhersenletsels een zeer divers en gemend beeld kunnen geven,dat niet altijd gemakkelijk te herkennen is. Het is van groot belang zich te realiseren dat niet allesymptomen direct optreden of op de voorgrond staan en dat ze pas later optreden. Denk hierbij aan eenslachtoffer dat hard op het hoofd is gevallen en bij aantreffen wat misselijk is, hoofdpijn heeft en nietmeer precies weet waar hij is. Na enige tijd kunnen er alsnog alarmsymptomen optreden, zoals verschilin pupilgrootte en een Battle sign. Alarmsymptomen of specifieke symptomen hoeven dus niet directaanwezig te zijn.Een slachtoffer met niet-specifieke symptomen, kortdurend bewustzijnsverlies en/of kortdurendeamnesie dient naar de huisarts of de spoedeisende hulp worden gebracht.Soms treed bewustzijnsverlies niet op of was deze zo kort dat deze niet werd opgemerkt, maar zijn erwel sterke aanwijzingen voor schedelhersenletsel zoals sufheid, traagheid en hoofdpijn. In dat gevaldient het slachtoffer ook door een arts worden gezien.Indien een slachtoffer langdurig bewusteloos is of langdurig amnesie heeft met eventueel nietspecifiekeklachten, neem dan het zekere voor het onzekere en bel 112. Als er alarmsymptomen zijndient er altijd 112 gebeld te worden.Is het slachtoffer bewusteloos, blijf dan ABC controleren (denk aan de chinlift!) en voorkom onderkoelingvan het slachtoffer. Zorg ervoor dat het slachtoffer zo min mogelijk bewogen wordt.Bij een slachtoffer dat bij bewustzijn is, moet ABC gecontroleerd blijven worden. Ga tevens na of hetslachtoffer geen ander letsel heeft. Voorkom onderkoeling van het slachtoffer en zorg ervoor dat hetslachtoffer zo min mogelijk beweegt. Het slachtoffer kan het beste liggend vervoerd worden of wachtenop de komst van professionele hulp.Een slachtoffer met LTSHL dient altijd door een arts gezien te worden. Voor een slachtoffer met MESHLdient met spoed professionele hulp te worden ingeschakeld.Op straat zal het onderscheid tussen de diverse typen hersenletsel lastig te maken zijn. Het verdient deaanbeveling om ieder slachtoffer dat een trauma aan het hoofd heeft gehad en niet direct klachten heeftenige tijd te observeren, om tijdig secundair hersenletsel te onderkennen en te (laten) behandelen. Bijongevallen worden veel bijkomende letsels gezien, zoals wervelletsels en andere ernstigeverwondingen, die door een verminderd bewustzijn van het slachtoffer gemakkelijk gemist kunnenworden. Bij twijfel, bel dan altijd 112!_en_hersenletsel]]