Wijzigingen

{{Status| |mainauthor=[[Pim]]|coauthor=De bescherming van het centraalzenuwstelsel[[]]|controller=HB|supervisor=[[Pim]] |niveau= [[Handleiding#Niveau|Gevorderd]] |status= [[Handleiding#Status|Gecontroleerd]]}}

{{LinkBox1| |LinkCategorie=Algemeen|LinktitleOK=Traumatisch schedelhersenletsel==Ongevallen zijn bij mensen onder de 45 jaar de belangrijkste doodsoorzaak. Bovendien zijntraumatische letsels van de hersenen Hersenletsel en het ruggenmerg een belangrijke oorzaak van invaliditeit bijmensen die bij ongevallen betrokken waren. De meeste ongevallen vinden plaats in het verkeer, maarook zijn sport, geweld, bezigheden thuis of op het werk belangrijke oorzaken. Letsels aan het hoofdkunnen beperkt blijven tot de schedel (schedeltrauma) of tijdelijk functieverlies van de hersenen geven,daarbij is bewusteloosheid het belangrijkste verschijnsel (commotio en contusio cerebri). Er kan blijvendlokaal of diffuus letsel ontstaan. Het is belangrijk te beseffen dat de primaire hersenschade verergerdkan worden door tal van complicaties, zoals hypoxie, hypotensie, epidurale en subdurale hematomen,oedeem en epilepsie, ook wel secundair hersenletsel genoemd. Ook kan ruggenmergschadevoorkomen worden door altijd bedacht te zijn op wervelletsel.|LinkOK===Pathofysiologie===Hersenletsel kan ingedeeld worden in primair en secundair letsel. Primair letsel is schade aan dehersenen door de klap zelf. Secundair letsel kan volgen op primaire schade, dit kan onder andere eenbloeding of hersenoedeem zijn, wat de hersenen verder in de verdrukking kan brengen. Nog juist vitalehersendelen kunnen zo avitaal rakenhttp://www. De oorzaak hiervan is meestal een periode van hypoxie ofhypotensie.Primair schedel hersenletsel kan worden ingedeeld in licht, matig en ernstigehbo. Licht traumatisch schedelnl/tips/hersenletsel (LTSHL) werd eerder hersenschudding (commotio cerebri) genoemd. De oorzaak voor lichttraumatisch schedelhersenletsel is een roterende schudbeweging van de hersenen die eenwijdverspreide beschadiging van de hersenen geeft. De schade bestaat vaak uit bloedingen enscheurtjes in de witte stof.Matig ernstig schedelhersenletsel (MESHL) is beter bekend als hersenkneuzing (contusio cerebri). BijMESHL is er vaak sprake van coup-contre coup letsel. Het coupletsel is lokale schade op de plaats vanbewusteloosheid/de klap, door indeuking van de schedel op die plaats zal er schade ontstaan aan het onderliggendeweefsel. Het contre-coup letsel ontstaat aan de tegenovergestelde kant van de hersenen. De hersenenreageren als een bal op de klap, en schieten door tegen de andere kant van de schedel aan, wat|LinktitleRK= schade geeft. Het contre-coup letsel is vaak ernstiger dan het coupletsel.===Symptomen en klachten=|LinkRK==Licht traumatisch schedelhersenletsel (LTSHL)Het slachtoffer raakt na het ongeval kortdurend bewusteloos, dit kan enkele seconden tot maximaal 15minuten duren. Als het slachtoffer bij komt zal deze maximaal 1 uur posttraumatische amnesie (PTA)hebben. Dit is een vorm van geheugenverlies gekenmerkt door inprentingsstoornissen. Het slachtofferzal steeds vragen wat er is gebeurd en waar hij is, terwijl op deze vragen al meerdere keren isgeantwoord. Blijf in dit geval geduldig en beantwoord alle vragen van het slachtoffer. Ook is er vaaksprake van retrograde amnesie aanwezig, dit wil zeggen dat het slachtoffer niet meer weet wat er vlakvoor het ongeluk is gebeurd. Misselijkheid, braken en hoofdpijn zijn klachten die ook kunnenvoorkomen.Matig ernstig en ernstig schedelhersenletsel (MESHL en ESHL)Indien de bewusteloosheid langer dan 15 minuten of de posttraumatische amnesie langer dan 1 uurduurt is er sprake van matig ernstig schedelhersenletsel. De kans op complicaties of secundairhersenletsel is groter dan bij LTSHL. Het is dan ook van belang dat het slachtoffer met een MESHLwordt vervoerd naar het ziekenhuis.OverzichtstabelLTSHL (M)ESHLduur van bewusteloosheid korter dan 15 minutenduur van PTA korter dan 60 minutenduur van bewusteloosheid langer dan 15 minutenduur van PTA langer dan 60 minuten}}

'''Hoofd- en hersenletsel''', ook wel '''[[trauma capitis]]''' genoemd, omvat alle letsels en verwondingen aan het hoofd, de schedel en de hersenen als gevolg van een trauma tegen het hoofd. Hersenletsel betekent schade aan de hersenen en omliggende structuren binnen de schedel als gevolg van een ongeval, door ziekte of een aangeboren afwijking. Op deze pagina wordt het traumatische schedelhersenletsel besproken, letsels aan de hersenen en/of schedel als gevolg van een ongeval of [[hoogenergetisch trauma]].De niet traumatische hersenletsels worden besproken op de pagina's: [[niet-traumatisch hersenletsel]]. Bij [[hoofdwonden]] dient men altijd bedacht te zijn op het bestaan van hersenletsel. Veel gebruikte termen rondom hoofd- en hersenletsel zijn:* '''Trauma capitis''': alle verwondingen en letsels aan het hoofd, schedel en hersenen.* '''Hersenschudding''' of '''commotio cerebri'''* '''Hersenkneuzing''' of '''contusio cerebri''' ===Inleiding=Overzicht symptomen traumatisch schedelhersenletsel==Het hoofd is een kwetsbaar deel van ons lichaam en hersenletsels komen veelvuldig voor in het dagelijks leven als gevolg van ongevallen in het verkeer, thuis, op het werk en tijdens sport. Hersenletsel kan leiden tot ernstige invaliditeit en overlijden en het is dan ook zaak dit tijdig te herkennen en adequaat Eerste Hulp te verlenen. Bij een ongeval kan er schade optreden direct aan de hersenen, dat primair hersenletsel genoemd wordt. De onderstaande indeling geeft hersenen zijn omgeven door diverse structuren, zoals de schedel, de hersenvliezen en bloedvaten. Afhankelijk van het ongeval kan er ook secundaire schade ontstaan als gevolg van letsels aan deze structuren, zoals door een overzicht bloeding of zwelling van symptomen het hersenweefsel. Door de schade die gezien kunnen worden bijis ontstaan aan de hersenen en de omliggende structuren kan er drukopbouw binnen de schedel plaatsvinden waardoor meer (secundaire) schade wordt veroorzaakt. Al deze ontwikkelingen hebben zuurstoftekort in het hersenweefsel tot gevolg, waarbij onherstelbare schade kan ontstaan. Vroeger werd het primaire hersenletsel ingedeeld als de hersenschudding (commotio cerebri) of de hersenkneuzing (contusio cerebri). Tegenwoordig wordt hiervoor het onderscheid tussen het licht traumatisch schedelhersenletsel(LTSHL) of matig-ernstig schedelhersenletsel (MESHL) gebruikt. Deze indeling Bij LTSHL is de schade vaak beperkt en is herstel goed mogelijk. MESHL betreft ernstige schade aan het hersenweefsel, waarbij soms onherstelbare schade is opgetreden. Behalve schade aan de hersenen kan een handvat geven bij er ook schade optreden aan de omliggende structuren, zoals het herkennen schuren van de bloedvaten. Afhankelijk van welke vaten bloeden kan er sprake zijn vanschedelhersenletsels een slagaderlijk [[epiduraal hematoom]] of een aderlijk [[subduraal hematoom]]. Het [[epiduraal hematoom]] komt vaak samen voor met een [[schedelbasis fractuur]] en inschakelen van professionele hulpwordt gerekend tot de ernstige hersenletsels.<br><br> 

· Na het doormaken van een [[hoogenergetisch trauma (HET)]]· Na een kracht die heeft ingewerkt op het hoofd (of nek) van het slachtoffer ([[trauma capitis]])

· Bij [[bewusteloosheid ]] na een ongeval· Bij gebruik van [[bloedverdunners ]] (deze geven een hoger risico op bloedingen in het hoofd, ookna een minimaal klein trauma)· Verwardheid, amnesievergeetachtigheid, desoriëntatie en/of aanwezigheid van onderstaande symptomenEen Bij schedelhersenletsels moet men altijd bedacht zijn op de mogelijke aanwezigheid van [[wervelletsel]] en [[dwarslaesie]]. ===Klachten en symptomen===Na een ongeval waarbij een klap tegen het hoofd is gekomen raakt een slachtoffer die vaak bewusteloos. Afhankelijk van de duur van de bewusteloosheid spreekt men over LTSHL of MESHL. Bij LTSHL is het slachtoffer korter dan 15 minuten bewusteloos, bij MESHL langer dan 15 minuten. Dit onderscheid is echter arbitrair en niet echt relevant voor de eerstehulpverlener, omdat men in de praktijk niet gaat wachten tot een slachtoffer weer aanspreekbaar is. Ook bij bloedingen in het hoofd kan bewusteloosheid optreden. Op straat is het niet mogelijk schedelhersenletsel heeftonderscheid te maken. Behalve stoornissen in het bewustzijn is er vaak ook sprake van irritatie, traagheid, sufheid en moeheid. Het slachtoffer kan misselijk zijn en zelfs braken, soms veroorzaakt door een verhoogde druk in de [[schedel]]. Bij vrijwel alle hersenletsels kan er sprake zijn van [[amnesie]] oftewel vergeetachtigheid. Post traumatische [[amnesie]] (vergeetachtigheid na het ongeval) kenmerkt zich door inprentingsstoornissen, het slachtoffer weet niet wat er gebeurt is en zal blijven vragen waar hij is, wie jij bent en wat er gebeurt is. Soms kan het slachoffer zich ook niet herinneren wat hij aan het doen was voor het ongeval, of wat hij die dag voor het ongeval nog meer gedaan heeft. Dat wordt retrograde [[amnesie]] genoemd. Afhankelijk van de ernst van het hersenletsel zal de [[amnesie]] langer duren en ernstiger zijn. ==Overzicht symptomen traumatisch schedelhersenletsel==Hersenletsels geven vele klachten en symptomen hebben, met als belangrijkste een verandering in het bewustzijn. Sommige symptomen zijn specifiek voor hersenletsel, ze worden hoofdzakelijk bij deze groep gezien. Er zijn ook minder specifieke symptomen die bij hersenletsel optreden, zoals misselijkheid en braken, die ook bij buikgriep gezien worden. Sommige symptomen zijn niet heel specifiek, maar maken wel dat men sterk aan hersenletsel denkt. ====Enkele niet specifieke symptomen:====· * Misselijkheid en braken· * [[Hoofdpijn]]· Bleek zien* Bleke huid· * Duizeligheid ====Symptomen die een sterke aanwijzing zijn voor schedelhersenletsel:====· * [[Bewustzijnstoornissen ]] en veranderingen in [[bewustzijn ]] (let op de duur)· * Sufheid en traagheid· * Posttraumatische [[amnesie ]] (let op de duur)· * Retrograde [[amnesie]]· * Onrust, irritatie en verwardheid· * Dof gevoel of tintelingen(denk ook aan [[wervelletsel]]!) ====Alarmsymptomen voor schedelhersenletsel====Dan Er zijn er nog enkele symptomen die een sterk vermoeden kunnen geven op secundair letsel of een acutebloeding in de schedelmet name bij hersenletsel gezien worden, zogenaamde alarmsymptomen. Indien deze gevonden worden moet men er als eerstehulpverlener van uit gaan dat er ook een van deze alarmsymptomen aanwezig grote kans op wervelletsel is dan moet er zo snelmogelijk professionele hulp ingeschakeld worden.· * Pupilafwijkingen (met name [[anisocorie, zie afbeelding]]:verschil in pupilgrootte)· * [[Battle-sign]]· * [[Brilhematoom]]· Liquor * [[Hersenvocht]] of bloed uit de neus of een van de oren van het slachtoffer· * [[Uitvalsverschijnselen]]· * [[Bewusteloosheid]] 

De vitale functies Schedelhersenletsels zijn een categorie ernstige letsels, die kunnen varieren van een 'eenvoudige' hersenschudding (ABCLTSHL) zijn tot zeer ernstige letsels waarbij in korte tijd achteruitgang optreedt met overlijden als gevolg. Het inschatten van de ernst van levensbelang het hersenletsel is lastig, zeker voor de patiënten met eerstehulpverlener die in een probleem in drukke omgeving zijn werk moet uitoefenen. Hier uit komt voort dat de Disabilityeerstehulpverlener doorgaans geen risico neemt en van het ergste uit gaat.ImmersDeze pagina geeft enkele handvatten om een inschatting te maken, secundair hersenletsel is maar bij het gevolg van hypoxie geringste vermoeden op schedelhersenletsel, hoe licht ook, wordt altijd een arts gewaarschuwd of hypotensieworden de [[112|hulpdiensten]] ingeschakeld. Het ABC dient dus  De vitale functies kunnen als eerste teworden gecontroleerdgevolg van hersenletsel ernstig gestoord raken, zoals beschreven in het protocol DRS. de benadering volgens de [[ABCDE-methodiek]] zorgt voor een gestructureerde benadering. Wees er altijd op bedacht dateen bewusteloos slachtoffer na een trauma wervelletsels aan cervicaleHersenletsel kan het [[ademcentrum]] in de [[hersenen]] beschadigen, thoracale of lumbalewervelkolom kan hebbende [[luchtweg]] bedreigen door [[bewusteloosheid]] en diverse reflexen in gevaar brengen. Onnodig manoeuvreren van Omgekeerd kunnen stoornissen in andere [[vitale functies]] zoals de [[ademhaling]] en [[circulatie]] leiden tot verminderde bloedtoevoer naar de hersenen, waardoor een bewusteloos slachtoffer dient dan ook tenalle tijden voorkomen te wordenzuurstoftekort optreedt en de hersenfuncties in gevaar komen.Het Daarom is het van belang goed na om de vitale functies regelmatig te controleren en waar mogelijk stoornissen te behandelen om verergering van het hersenletsel te gaan voorkomen. Een aantal factoren verhogen het risico op (ernstig) schedelhersenletsel of maken het slachtoffer bloedverdunners gebruiktlastiger om de inschatting correct te maken. Gebruik vanantistollingsmedicatie komt, kan het bloedverdunners geeft een groter risico op intracraniële het ontstaan van bloedingen , ook bij ouderen sterk verhogen. Eenrelatief kleine trauma aan het hoofd in combinatie met gebruik van bloedverdunners . Dit is altijd een reden om iemandlaagdrempelig door een arts te verwijzen naar laten zien, ook al zijn er niet direct symptomen. Gebruik van alcohol en drugs maakt het lastiger om goed de spoedeisende klachten uit te vragen en ook zullen symptomen minder duidelijk zijn. Ook dit is een reden om professionele hulpin te schakelen. Tevens hebben ouderen vanwege degeneratie  Nadat iemand een trauma aan het hoofd heeft doorgemaakt is goede observatie van belang. Immers, soms duurt het enige tijd voordat er klachten optreden en het slachtoffer verslechterd. Probeer vast te leggen wat deankervenen verandering van symptomen in het hoofd de tijd is, of de reacties veranderen en welke symptomen er bij komen. Soms treden de alarmsymptomen pas na een verhoogd risico tijdje op intracraniele bloedingen na een traumaen is er in eerste instantie alleen sprake van wat niet-specifieke klachten.Figuur : Pupillen.Boven: MyosisMidden: MydriasisOnder: Anisocorie (assymetrie)Realiseer je dat kortdurende bewusteloosheid niet altijd wordt opgemerkt, waardoor het letsel mee lijkt te vallen, terwijl er later toch verslechtering optreedt.

Het is Bij bewusteloosheid zorgt men voor een vrije luchtweg, bij voorkeur door gebruik van belang dat een slachtoffer met hersenletsel goed geobserveerd wordtde [[chinlift]] zonder de nek te kantelen, zodat complicatieszoals bloedingen tijdig worden opgemerkter is immers risico op wervelletsel. Let hierbij ook op Om die reden wordt bij voorkeur de pupillen en de mate van reactie van [[stabiele zijligging]] niet uitgevoerd, tenzij hetslachtofferalleen gelaten moet worden. De mate Het draaien van bewustzijn kan worden gedefinieerd als alert, somnolent (het slachtoffer slaaptmakkelijk in, maar reageert gebeurt bij aanspreken), soporeus (alleen reactie op schudden) of comateus. Eeneenvoudigere manier voorkeur met gebruik van indelen is volgens de AVPU schaal: Alert, reagerend op Verbale stimulatie,reagerend op Pijn of Unresponsive[[logg-roll]]. Tevens kan de Glasgow Coma Scale (ook wel EMV-score genoemd)gebruikt worden om de mate Denk aan het voorkomen van bewustzijnsdaling te bepalen[[onderkoeling]], deze wordt elders in het hoofdstukbesprokendek een slachtoffer af met een deken.

Leg het slachtoffer plat neer. Inden het slachtoffer bewusteloos is, blijf dan de chinlift vasthouden,[[Categorie:Trauma]]zonder hierbij de nek te manipuleren. De stabiele zijligging is gecontra[[Categorie:Hoofd-indiceerd omdat er een kans isop wervelletsel. Alleen als de patiënt gaat braken moet ter preventie van aspiratie zeer voorzichtig destabiele zijligging worden toegepast, men moet dan bij voorkeur met meerdere hulpverleners zijn en depatiënt als een boomstam omrollen, het zogenaamde log-rolling. De log-roll is een methode om met 4 ofmeer hulpverleners een slachtoffer zo stabiel mogelijk te draaien, waarbij manipulatie van dewervelkolom wordt vermeden. Dit valt echter buiten dit blokboek, daar het een handeling is die veeltraining vergt.Zorg verder dat het slachtoffer niet afkoelt en stel het slachtoffer gerust. Blijf regelmatig de vitale functiescontroleren.==Overzicht handelen bij het vermoeden op schedelhersenletsel==Men dient zich te realiseren dat schedelhersenletsels een zeer divers en gemend beeld kunnen geven,dat niet altijd gemakkelijk te herkennen is. Het is van groot belang zich te realiseren dat niet allesymptomen direct optreden of op de voorgrond staan en dat ze pas later optreden. Denk hierbij aan eenslachtoffer dat hard op het hoofd is gevallen en bij aantreffen wat misselijk is, hoofdpijn heeft en nietmeer precies weet waar hij is. Na enige tijd kunnen er alsnog alarmsymptomen optreden, zoals verschilin pupilgrootte en een Battle sign. Alarmsymptomen of specifieke symptomen hoeven dus niet directaanwezig te zijn.Een slachtoffer met niet-specifieke symptomen, kortdurend bewustzijnsverlies en/of kortdurendeamnesie dient naar de huisarts of de spoedeisende hulp worden gebracht.Soms treed bewustzijnsverlies niet op of was deze zo kort dat deze niet werd opgemerkt, maar zijn erwel sterke aanwijzingen voor schedelhersenletsel zoals sufheid, traagheid en hoofdpijn. In dat gevaldient het slachtoffer ook door een arts worden gezien.Indien een slachtoffer langdurig bewusteloos is of langdurig amnesie heeft met eventueel nietspecifiekeklachten, neem dan het zekere voor het onzekere en bel 112. Als er alarmsymptomen zijndient er altijd 112 gebeld te worden.Is het slachtoffer bewusteloos, blijf dan ABC controleren (denk aan de chinlift!) en voorkom onderkoelingvan het slachtoffer. Zorg ervoor dat het slachtoffer zo min mogelijk bewogen wordt.Bij een slachtoffer dat bij bewustzijn is, moet ABC gecontroleerd blijven worden. Ga tevens na of hetslachtoffer geen ander letsel heeft. Voorkom onderkoeling van het slachtoffer en zorg ervoor dat hetslachtoffer zo min mogelijk beweegt. Het slachtoffer kan het beste liggend vervoerd worden of wachtenop de komst van professionele hulp.Een slachtoffer met LTSHL dient altijd door een arts gezien te worden. Voor een slachtoffer met MESHLdient met spoed professionele hulp te worden ingeschakeld.Op straat zal het onderscheid tussen de diverse typen hersenletsel lastig te maken zijn. Het verdient deaanbeveling om ieder slachtoffer dat een trauma aan het hoofd heeft gehad en niet direct klachten heeftenige tijd te observeren, om tijdig secundair hersenletsel te onderkennen en te (laten) behandelen. Bijongevallen worden veel bijkomende letsels gezien, zoals wervelletsels en andere ernstigeverwondingen, die door een verminderd bewustzijn van het slachtoffer gemakkelijk gemist kunnenworden. Bij twijfel, bel dan altijd 112!_en_hersenletsel]]