Wijzigingen

{{Status| |mainauthor= [[Pim]] |supervisor= [[Pim]] |coauthor= [[]]|controller= [[Daan]]|niveau= [[Handleiding#Niveau|Gevorderd]] |status= [[Handleiding#Status|Incompleet]]}}  Het protocolonderdeel '''Airway and C-Spine ''' ([[nekwervelkolom]]) kan worden onderverdeeld in tweeonderdelen, het vrijhouden of vrij maken van de luchtweg en het [[immobiliseren van de nekwervelkolom]] als het [[ongevalsmechanisme ]] of de klachten van het slachtoffer daar aanleiding toe geven.

De airway (luchtweg) van de mens bestaat uit de mond en keelholte, die overgaat in de luchtpijp (trachea). Achter de luchtweg ligt de slokdarm (oesophagus). <br>Na de hogere luchtwegen komen de lagere luchtwegen. De trachea luchtpijp vertakt zich in 2 hoofdbronchiën die zich ieder weer vertakken in diverse kleinere bronchiën. De kleinste eenheden van de [[longen ]] zijn de alveoliof longblaasjes: kleine blaasjes waarvan de wand zo dun is dat de zuurstof er doorheen kan, het bloed in. Hier vindt de [[gaswisseling ]] plaats: zuurstof (O2) het bloed in, koolzuur (CO2) het bloed uit. <p>De luchtwegen beginnen bij de ingang van mond en neus en reiken tot aan de alveoli in de longen. Dit betekent dat ook de mond- en keelholte tot de luchtwegen gerekend worden en dat na inademing vanuit mond of neus de lucht via de keel naar de trachea wordt geleid om vervolgens via de bronchiën en bronchiolen bij de alveoli terecht te komen waar de gaswisseling plaatsvindt. Een vrije luchtweg is eenabsolute voorwaarde voor een goede ademhaling en behoeft op grond daarvan vroegtijdig de [[ABCDE-methodiek]] aandacht. Essentieel is dan ook om bedreigingen van de vrije luchtweg snel te herkennen en (indien mogelijk) te behandelen.

Bij In de eerste plaats kan een slachtoffer dat bij bewustzijn is wordt obstructie van de luchtweg veroorzaakt worden door diverse reflexen open of vrij gehoudenhet lichaam zelf.Bij een bewusteloos Indien het slachtoffer zakt zijn het bewustzijn verliest, zullen de meeste spieren, inclusief tong naar achteren (onderste afbeelding) omdat deze slap wordt, en kaakspieren verslappen waardoor de luchtweg geblokkeerd kan raken. Meestal kan dit met bij een simpele kinlift verholpen worden, soms zijn extra handelingen nodig. Tegelijk met slachtoffer in rugligging de airway, moet ook tong achter in de cervicale wervelkolom (CWK, keel zakt en de nek) gestabiliseerd wordenluchtweg blokkeert. De luchtweg is Daarnaast zorgt bewusteloosheid ook voor verslapping van het eerste onderdeel dat aan bod komt zachte verhemelte en veranderingen in de zorg voor het strottenhoofd (multi[[larynx]])traumapatiënten, waardoor een obstructie kan ontstaan. Een geblokkeerde luchtweg is altijd dodelijk: er De verstoring van het [[bewustzijn]] kan geen zuurstof meer opgenomen worden en de hersenen kunnen hooguit vijf minuten zonder zuurstof voordat onherstelbare schade optreedtvele oorzaken hebben.

===Afwijkingen in Tevens kan een voorwerp ([[corpus alienum]]) de Airway===luchtweg blokkeren. Dat kan voedsel of snoep zijn, maar ook gebruiksvoorwerpen zoals knikkers, sierraden of gebitselementen. Daarnaast kan de luchtweg belemmerd worden door bloed, braaksel of water. Ook een [[trauma]] van het aangezicht kan door vervorming van de kaakbeenderen en bloeding leiden tot belemmeringen van de luchtweg.

Er De luchtwegen zijn diverse letsels bekleed met slijmvliezen en deze kunnen als gevolg van de luchtwegen mogelijk bij de traumapatiënteen ernstige [[allergische reactie]] ([[anafylaxie]]), en de meeste zijn potentieel dodelijk. Een belangrijke aandoening is al genoemd: de blokkade van de luchtweg door de tong. Alle bewusteloze slachtoffers hebben etsing met een bijtende stof of door het risico dit te krijgen. Wees hier bedacht op. Het is te herkennen door een snurkend geluidinhaleren van hete lucht, rook of totale blokkade van de airway. Een andere blokkade is de blokkade door een object vuur opzwellen ([[corpus alienuminhalatietrauma]] genoemd). De ambulanceverpleegkundige kan proberen dit object te verwijderen met en de Magill tang die in diameter van de ALS koffer zit. Ook is het mogelijk dat de ademhaling van een borrelend luchtwegen verkleinen of pruttelend geluid gepaard gaatzelfs volledig blokkeren. Dan Er kan het zwelling zijn dat er vloeistof zoals bloed, braaksel of water in de airway van de patiënt zittong en het gelaat. De verpleeg-kundige kan deze vloeistof wegzuigen met Ook direct trauma van buitenaf, zoals een afzuigset. Als dit niet gebeurt, klap tegen het strottenhoofd kan de vloeistof in luchtwegen beschadigen. Door manipulatie van de longen van keel en het slachtoffer lopen, wat een longontsteking tot gevolg strottenhoofd kan hebben. Een zeer belangrijke aandoening om te herkennen is het inhalatietrauma: slachtoffers die betrokken zijn geweest bij bewustelozen een brandspasme van het strottenhoofd optreden ([[laryngospasme]]), of waardoor een ongeval waarbij chemische, prikkelende dampen zijn vrijgekomen. Een patiënt met roet gedeeltelijke- of brandwonden in de wenkbrauwen, in de neus of in het gelaat heeft een groter risico op inhalatietrauma. Het gevolg volledige blokkade van de inademing luchtweg kan zijn dat de keel begint op te zwellen wat een levensgevaarlijke obstructie ten gevolge heeftoptreden. Meld verdenking van inhalatietrauma altijd zo snel mogelijk. Het Dit kan ook gebeuren indien bij een reden zijn om niet geheel [[bewusteloos]] slachtoffer een patiënt te intuberen om zo de airway veilig te stellen. Een andere reden voor zwelling van de ademweg kan een allergische reactie zijn. Wees er dus op bedacht dat een patiënt die net medicatie toegediend heeft gekregentijdelijke luchtweg geplaatst wordt, benauwd kan worden door zoals een allergische reactie[[Mayotube]].

Met asfyxie (verstikking) wordt de situatie bedoeld waarbij de normale ademhaling stopt, of dezuurstofsaturatie van het hemoglobine in ernstige mate onvoldoende is. Asfyxie kan onder andereworden veroorzaakt door verslikking van een vloeistof of een voorwerp of door zwelling Een bedreiging van deluchtwegen. Asfyxie leidt in korte tijd tot de dood, want de luchtweg, die in dit geval geobstrueerd is, iseen van de vitale functies. Ongeveer één minuut na het optreden van een volledige obstructie, zal hetslachtoffer bewusteloos raken. Na ongeveer 4 minuten zal er irreversibele schade in de hersenenkan op verschillende niveau's optreden.:

Er zijn diverse factoren die een bedreiging {| class="wikitable"|-! Anatomisch niveau !! Probleem !! Ziektebeelden|-| Mond/keelholte || Zwelling van de luchtwegen kunnen veroorzaken. In het hoofdstuktong || [[Anafylaxie]]|-Basic Life Support is reeds besproken dat bij een bewusteloos slachtoffer alle spieren| || Zwelling van de slijmvliezen || [[Anafylaxie]], inclusief tong en[[Inhalatietrauma]]|-kaakspieren verslappen waardoor bij een slachtoffer in rugligging | || Obstructie door de tong achter in de keel zakt en erbij<br>bewusteloosheid || [[Bewusteloosheid]]een obstructie ontstaat. Er zijn echter meer oorzaken die de luchtweg volledig of gedeeltelijk kunnenobstrueren. Een bekend voorbeeld is verslikking, waarbij een voedselprop of een corpus alienum|-| Strottenhoofd (vreemd lichaam[[Larynx]]) zorgt voor een volledige of gedeeltelijke obstructie. Ook kan een obstructie ontstaandoor zwelling || Zwelling van de slijmvliezen in de mond-keel holte of trachea. Deze zwelling kan onder andereontstaan door een allergische reactie na contact met een allergeen|| [[Anafylaxie]], bijvoorbeeld bijen- of wespengif[[Inhalatietrauma]],trauma strottenhoofdpinda’s of medicatie. Daarnaast kan door het inademen van hete lucht, rook of vuur een inhalatietrauma|-ontstaan, waarbij | || Stembandspasme ([[Laryngospasme]]) || Manipulatie in de luchtwegen blaren ontstaan en zwelling optreedt door verbranding van hetkeel, trauma strottenhoofdepitheel. Ook geven letsels van het aangezicht en fracturen van de kaak een risico op een bedreigde|-luchtweg| || Vreemd voorwerp || [[corpus alienum]], doordat zwelling optreedt en vanuit de mond[[Luchtwegbelemmering]]|-, neus| || Direct trauma || -, of keelholte in de luchtwegen stroomt.Overzicht mogelijke oorzaken bedreigde luchtweg:# Bewusteloosheid|-# Corpus alienum | Luchtpijp (kauwgom, gebitselement etc [[Trachea]])|| Vreemd voorwerp || [[Luchtwegbelemmering]]|-# | || Zwelling van de slijmvliezen || [[Anafylaxie]], [[Inhalatietrauma]]# Allergische reactie|-| Lagere [[luchtwegen]]/anafylaxiebronchiën || [[Bronchospasme]] || [[Anafylaxie]], [[Astma]], [[COPD]]# Slijm of bloed in de luchtwegen|-| || Pneumothorax || [[Pneumothorax]], [[Spanningspneumothorax]]|-# Aangezichtsletsel of kaakfractuur| || [[Longoedeem]] || [[Hartinfarct]]# Letsels van de hals en larynx (strottenhoofd)|}

Symptomen en klachten===Herkennen van afwijkingen===Zoals gezegd is het snel herkennen Een volledig geblokkeerde luchtweg kenmerkt zich door de afwezigheid van een ademhaling (mogelijkeniet voelbaar, niet hoorbaar) bedreiging van de luchtweg essentieel omdatanders op korte termijn de andere vitale functies in gevaar komenen het onvermogen om te spreken of te hoesten. Volledige luchtwegobstructies zijndoorgaans relatief eenvoudig te herkennen, omdat er Er is hevige paniek bij het slachtoffer grote paniek optreedt en , dezezal naar de keel grijpt. Bij een volledige luchtwegobstructie is er géén ademhaling mogelijk grijpen en kan hetslachtoffer niet spreken of hoestenrood aanlopen. Het slachtoffer doet verwoede pogingen toch te ademen, en zal rood-paars daarbij alle hulp[[ademhalingsspieren]] trachten te benutten. Dit ziet er uit als zigzag bewegingen, pogingen tot buikademhaling en vervolgens blauw verkleuren(cyanotisch gelaat) en vervolgens snel het bewustzijn verliezen indien gebruik van de spieren in de obstructie niet wordtopgehevennek.<p>Bij een gedeeltelijke obstructie van de Een gedeeltelijk geblokkeerde luchtweg zal er ook kenmerkt zich door luidruchtige ademhaling, gierend of gorgelend. Er is sprake zijn van paniek bij en ook hier kan het slachtoffer engrote moeite hebben te ademen. De hulp[[ademhalingsspieren]] worden gebruikt.grijpt deze naar Bijgeluiden bij de keel. Afhankelijk van de omvang ademhaling zijn een sterk signaal voor een gedeeltelijke obstructie van de gedeeltelijke obstructie is praten of hoestenwel mogelijkluchtwegen. Het slachtoffer voelt zich erg benauwd en heeft grote moeite met ademen. Vaak Er kan sprake zijn erbijgeluiden hoorbaar, zoals van een gierend geluid bij inademing (inspiratoire [[stridor]]), rochelen door bijvoorbeeld een obstructie ter hoogte van de [[larynx]] of daarboven. Ook bij uitademing kan een gierend geluid optreden (ook wel piepen of borrelingen [[wheezing]] genoemd), als gevolg vanvloeistof een obstructie in de lagere luchtwegen, onder de [[larynx]]. Dit kan onder andere veroorzaakt worden door slijm, [[bronchoconstrictie]] zoals bij astma of een snurkend geluid[[allergische reactie]]. Bij Snurkende geluiden worden meestal veroorzaakt door (gedeeltelijke) blokkade van de bovenste luchtwegen door verslapping van de specifieke oorzaken [[tongbasis]] bij bewusteloosheid. Heesheid kan een teken zijn van beschadiging van obstructies de adamsappel ([[larynx]]), vaak zijn er enkele dingendan ook zwellingen of verwondingen in de hals. Slachtoffers met problemen in de Airway kunnen door zuurstoftekort in de hersenen ([[hypoxemie]]) erg onrustig zijn en 'vechten' tegen de hulpverleners. waarop je kunt letten:====Bewusteloosheid====Een slachtoffer dat bewusteloos is en op de rug ligt zal door verslapping van de spieren een bedreigde luchtweg ontwikkelen. Er is sprake van een snurkende ademhaling.

Bij het inhalatietrauma (Het inademen van vuur, hete lucht of , rook) treedt vaak verbranding rondom deneusgaten of mond op, of is het aangezicht verbrandvuur kan leiden tot een [[inhalatietrauma]]. Er is Vaak zijn dan er brandwonden in het gelaat en zijn neusharen en roet te zienwenkbrauwen verschroeid. Somsis dit slechts subtiel en ziet men alleen verschroeide neusharenDe stem kan hees zijn. De zwelling hoeft bij eeninhalatietrauma niet direct op aanwezig te tredenzijn, soms deze kan dit enkele uren duren. Een verdenking is dus alvoldoende om snel 112 te waarschuwenna enige tijd optreden.

====AangezichtsletselAangezichts- en halsletsel====Bij een [[aangezichtsletsel dient men bedacht te ]] kan de luchtweg door vervorming en bloeding bedreigd raken. De kaak en het gezicht kan vervormd zijn op , gebitselementen kunnen los zitten en er kan bloed in de mond of bloed dat vanuit deneusholte in mond en keel looptaanwezig zijn. Een kaakfractuur is vaak te zien door een afwijkende stand en zwellingLetsels van de kaak of het symptoom dat de kiezen niet meer netjes op elkaar passen bij het sluiten van hals kunnen schade geven aan demond. Spreken is vaak pijnlijkadamsappel ([[larynx]]), met heesheid als gevolg.

Zwelling Een ernstige allergische reactie leidt tot zwelling van de luchtwegen als gevolg . Let op tekenen van een anafylactische reactie kenmerkt zich door[[anafylaxie]], zoals roodheid, zwelling, benauwdheid, onrust jeuk, uitslag en stridorverschijnselen van shock. Vaak zijn er ook andere symptomen aanwezig Kijk verder specifiek naar: bloed, zoals shockbraaksel, zwellingvan het gelaat enzovoortswater of andere voorwerpen in mond en keel. Lees meer hierover in Laat het hoofdstuk Anafylaxieslachtoffer alle losse voorwerken uit de mond verwijderen.

! Alarmsymptomen !! Koptekst|-| Afwezigheid ademhaling || Verminderd bewustzijn

| Celtekst Gierende ademhaling || CeltekstSnurken

| Celtekst Rood, paars of blauw gelaat || CeltekstZwelling van tong of gelaat

| Celtekst Bloed of braaksel in de mond || CeltekstHeesheid

| Celtekst Onrust || Celtekst

===Controles in de Airway===De luchtweg wordt beoordeeld door te kijken, te luisteren en te voelen.Kijk of er normale adembewegingen zijn, of dat er sprake is van gebruik van [[hulpademhalingsspieren]], [[intrekkingen]] en een zig-zag beweging.Kijk of er tekenen zijn van een [[luchtwegbelemmering]]. Luister of er bijgeluiden zijn en of spreken of hoesten mogelijk is. Kijk of er sprake is van [[cyanose]]: een blauwe verkleuring van de lippen, slijmvliezen of het gelaat. Kijk of de luchtpijp ([[trachea]]) in het midden staat en of het strottenhoofd ([[larynx]]) er normaal uitziet en of er geen zwellingen zijn in de hals. ===Handelingen in de Airway===Welke controles [[Bestand:Kinlift2.jpg|200px|thumb|right|Uitvoering van de kinlift.]]De behandeling van een bedreigde luchtweg zal zich in veel gevallen voor de eerstehulpverlener beperken tot hetsnel herkennen en hoe?snel alarmeren.

===Handelingen Bij een bewusteloos slachtoffer wordt voorzichtig de [[chinlift]] of [[jawthrust]] uitgevoerd om de luchtweg vrij te maken en te kunnen controleren of er ademhaling aanwezig is. Indien er sprake is van een [[hoogenergetisch trauma]] dient men de nek niet te kantelen bij het vrijmaken van de luchtweg. Het slachtoffer kan eventueel in de [[stabiele zijligging]] gelegd worden.Knellende kleding rond de nek en borstkas, zoals sjaals en stropdassen, worden losgemaakt..===

De behandeling Indien er sprake is van een bedreigde luchtweg zal zich in veel gevallen voor de EHBO’er beperken tot hetsnel herkennen en snel alarmeren. Vroegtijdig alarmeren en daarmee snel Airway-management (bvintubatie) [[luchtwegbelemmering]] door professionele hulp is essentieel. In het algemeen geldt een vreemd voorwerp (niet alleen bij slachtoffers meteen probleem in de luchtweg[[corpus alienum]]) dat knellende kleding rond borstkas en hals, sjaals en stropdassenworden losgemaakt, zodat dient men eerst na te gaan of het slachtoffer zonder belemmeringen kan ademenpraten of hoesten. Bij Indien dit mogelijk is wordt het bewustelozeslachtoffer past aangemoedigd te hoesten om zo het voorwerp op te hoesten. Indien praten of hoesten niet mogelijk is, er is dus een volledige luchtwegobstructie, dan geeft men 5 slagen tussen de chin-lift toe en legt men het slachtoffer eventueel in schouderbladen, gevolgd door 5 maal de stabiele zijligging als ergeen verdenking op wervelletsel bestaat[[Heimlichmanoeuvre]]. Lees ook: [[luchtwegbelemmering]]. In het geval van verdenking op wervelletsel kan het slachtofferbeter in lijn worden gehouden waarbij hij wel op de zij kan worden gedraaid door middel van eenzogenaamde “log-roll”. Bij [[anafylaxie ]] kan men de Epi-Pen [[EpiPen]] gebruiken zoals verder in het hoofdstukAnafylaxie besproken wordt. Bij letsels in het aangezicht is het meestal praktisch om het slachtoffer ineen halfzittende houding wat voorover te laten leunen, zodat er geen bloed via de mond of keel deluchtwegen in loopt. Bij het [[inhalatietrauma ]] kan het slachtoffer het beste in een halfzittende houding de

===Verwijzingen<p>Airway===* [[Airway:Heimlich|Heimlich ManoeuvreAdemhalingsstelsel]]* [[Heimlichmanoeuvre]] * [[Airway:Chinlift|Chinlift]] * [[Airway:Jawthrust|Jawthrust]] * [[Airway:MayoTube|MayoTubeMayotube]]* [[Wervelletsel:CSpine|C-Spine]][[StandaardABCDE|StandaardABCDE]]

 De nekwervelkolom ook wel cervicale wervelkolom, CWK of C-spine genoemd, bevat net als de rest van de wervelkolomhet ruggenmerg dat tussen hersenen en lichaam loopt en bestaat zelf uit botstructuren en weke delenzoals ligamenten.

 Wegens de grote mobiliteit van de nek, zijn deze structuren erg gevoelig voor letselen is de kans groot dat na een HET [[hoogenergetisch trauma]] of een plotseling trauma aan de nek fracturen botbreuken van de[[wervelletsel|nekwervelkolom ]] optreden. De oorzaken voor letsel aan de cervicale wervelkolom zijn voornamelijkongelukken met motorvoertuigen (50%), vallen van hoogte (20%) en sporten (15%). De rest wordtveroorzaakt door inter-persoonlijk geweld. In het protocol de [[ABCDE-methodiek]] is daarom apart aandacht voor [[immobilisatievan de nekwervelkolom ]] en het hoofd, met name ook omdat na het ongeval de nek gemakkelijk bewogenwordt door slachtoffer of omstanders, terwijl de rug vaak in dezelfde houding blijft omdat het slachtofferniet bewogen wordt.

De [[cervicale wervelkolom ]] (of [[nekwervelkolom]] bestaat uit zeven wervels, met bijbehorende tussenwervelschijven enligamenten die ervoor zorgen dat de wervelkolom als een stevig geheel beweegt. Door deze stevigheidwordt letsel aan het ruggenmerg voorkomen. Bij [[hoogenergetische traumata]] ([[HET]]), kan er echter dusdanigveel kracht worden uitgeoefend op de cervicale wervelkolom, waardoor deze mechanisch onstabielwordt en de onderdelen niet meer op hun plek worden gehouden. Door de ontstane instabiliteit kan ergemakkelijker letsel ontstaan, zoals breuken en ontwrichtingen. Het ruggenmerg kan dan geheel ofgedeeltelijk aangetast worden door scherpe botstukken die de zenuwen kunnen doorsnijden. Tevenskunnen er door het geweld bloedingen en oedeem (vochtophoping) ontstaan die druk op de zenuwenuitoefenen. Beide mechanismen zorgen ervoor dat zenuwen zowel vanaf en naar de hersenen niet meerfunctioneren met als gevolg neurologische uitval, oftewel een dwarslaesie.<p>Symptomen en klachtenEen dergelijke dwarslaesie kan zich uiten in krachtsverlies van de ledematen, gevoelsverlies oftintelingen in armen en benen. Het slachtoffer kan ook last hebben van een dof gevoel in de aangedanezenuwen. Bij hoge doorsnijding boven de 4e nekwervel, kan de ademhaling uitvallen omdat hetdiafragma dan niet meer werkt. Er kan ook sprake zijn van lokale klachten zoals nekpijn of pijn bijbewegen. Men moet ook beducht zijn voor een neurogene shock (zie hoofdstuk Circulation).  

! Alarmsymptomen !! Koptekst

| Celtekst Pijn in nek of rug || CeltekstPriapisme

| Celtekst Urineverlies || CeltekstBewusteloosheid

| Celtekst Onvermogen te bewegen || CeltekstVerwondingen in de nek

| Celtekst Gevoelsstoornissen || CeltekstVerwondingen aan het hoofd

===Controles in de ...C-spine===Welke Voor de eerstehulpverlener zijn de controles bij C-Spine beperkt tot het stellen van vragen en hoe?te beoordelen of er op grond van het [[ongevalsmechanisme]] sprake kan zijn van letsel aan de nekwervelkolom. Benader het slachtoffer in zijn gezichtsveld om te voorkomen dat hij het hoofd draait. Vraag het slachtoffer het hoofd en lichaam niet te bewegen en geen 'Ja' of 'Nee' te knikken. Vraag of er pijn is in de nek of rug en of hij gevoelsstoornissen heeft in de armen of benen. Ga het [[ongevalsmechanisme]] na.

===Handelingen in de C-Spine===[[Bestand:manfix1.jpg|200px|thumb|right|Manuele fixatie van het hoofd vanuit liggende positie van de hulpverlener.]]Indien er een [[hoogenergetisch trauma]] ([[HET]]) heeft plaatsgevonden wordt de nek te allen tijde [[immobilisatie van de nekwervelkolom|geimmobiliseerd]], ongeacht ofer klachten zijn die wijzen op [[wervelletsel]] of een [[dwarslaesie]]. Ook indien er geen [[hoogenergetisch trauma]] heeft plaatsgevonden, maar er wel klachten van de nek of rug bestaan, dan dient men de nek te immobiliseren.===

Handelen===Samenvatting===In geval * [[Immobilisatie van een hoogenergetisch trauma (HET), dient de nek altijd gestabiliseerd te worden ongeachtof er klachten van de nek of rug zijn. Bij dit soort traumata zijn de cervicale wervels erg gevoelig voorletsel. Als het trauma laag energetisch was, maar het slachtoffer geeft alsnog pijn in de nek aan ofandere klachten verdacht voor cervicaal wervelletsel, dan kan er beter het zekere voor het onzekeregenomen worden en de nek alsnog gestabiliseerd worden.· Danger: onder andere beoordeling ongevalsmechanisme zoals beschreven in het voorgaandehoofdstuk Danger, Response en Shout for Help· Response: uitvragen wat er is gebeurd, uitvragen of er aanwijzingen voor (nek)wervelletsel zijn· Shout for help· Airway: luchtweg vrijmaken of houden· C-spine:o In geval van HET: stabiliseer de nek volgens onderstaande instructies of laat dit dooreen collega of omstander doen, ga dan pas verder met het protocol. Instrueer hetslachtoffer niet meer met het hoofd en lichaam te bewegen.o In geval van LET: vraag het slachtoffer of hij pijn heeft in rug of nek, evenals tintelingenof een dof gevoel in nek, rug of ledematen. Indien dit het geval is, stabiliseer de nekalsnog. Indien er geen sprake is van verdenking op wervelletsel, dan hoeft de nek nietgestabiliseerd te worden.nekwervelkolom]]

Terug naar [[Shout for help]]. Verder naar [[Breathing]].   ==Bronvermeldingen=Samenvatting=Op deze pagina wordt onder andere gebruik gemaakt van de volgende bronnen:<ref name="atls">ATLS: Advanced Trauma Life Support Program for Doctors, 8th Edition, American College of Surgeons (American College of Surgeons, Chicago, 2008) ISBN 978-1-880696-31-6</ref><ref name="acutegnk">Acute Geneeskunde, zesde druk, Thijs et al. (Elsevier 2005) ISBN 90-352-2754-9</ref><ref name="medicals">Acute Medical Emergencies, The Practical Approach, Second Edition, Advanced Life Support Group (Wiley-Blackwell 2010) ISBN 978-0-7279-1854-3</ref><ref name=phtls>De Nederlandse Uitgave van Prehospital Trauma Life Support, NAEMT, Tweede druk (Elsevier Gezondheidszorg 2007) ISBN 978-0-323-03331-2</ref><ref>Blokboek Vaardigheden Acute Geneeskunde, Editie 2011-2012 (UMCN VAG)</ref><ref>SIGMA HANDBOEK, Daan Weerheijm</ref>Overzicht<preferences /> [[WervelletselCategorie:Immobilisatie|immobilisatieABCDE]]