Oververhitting

Auteur: Pim / Supervisor: Pim / Co-auteur: [[]] / Niveau: Beginner/Gevorderd / Paginastatus: Incompleet. Laatste bewerking: Pim. Zie ook Handleiding. Eerste Hulp Wiki zoekt schrijvers! Schrijf jij ook mee?

Onwel door hitte

Snelle Eerste Hulp tips?

ehbo.nl Oververhitting

Door toename van de lichaamstemperatuur ofwel oververhitting kan een scala aan klachten en ziektebeelden ontstaan, die in een glijdende schaal gezien kunnen worden. Bij hitteletsel is het lichaam niet meer in staat om de lichaamstemperatuur te reguleren en warmte adequaat kwijt te raken. Sommige van deze ziektebeelden zijn hinderlijk, maar doorgaans niet ernstig. Andere kunnen leiden tot levensbedreigende symptomen en als niet tijdig gekoeld wordt tot het overlijden van het slachtoffer.

Hitte-oedeem

Bij een plotselinge verandering van de temperatuur, bijvoorbeeld tijdens een reis naar een warm land gaat het lichaam vocht vasthouden, met als gevolg dat er zwelling optreedt van lichaamsdelen, ookwel oedeem genoemd. Dit is met name het geval in de handen, enkels en voeten en zal vooral in de eerste dagen van het verblijf in het warme gebied optreden. Ouderen zijn hiervoor gevoelig en hebben deze klachten eerder bij langere tijd stil zitten, zoals bijvoorbeeld tijdens een vlieg- of busreis. Naarmate men meer gewend raakt aan de temperatuur, ofwel 'geacclimatiseerd' raakt, zullen de zwellingen afnemen.

Er is geen specifieke behandeling voor hitte-oedeem, behalve goed acclimatiseren en het hooghouden van de aangedane lichaamsdelen. Bedenk wel dat zwelling in het gelaat, mond en keelholte eerder passen bij een allergische reactie. Er kunnen ook andere oorzaken zijn van oedemen in de handen, enkels en onderbenen. Indien de zwelling niet binnen enkele dagen afneemt moet men het slachtoffer naar een arts sturen.

Hitte-uitslag (heat-rash)

Soms ontstaat als gevolg van warmte een uitslag in de lichaamsplooien of over het hele lichaam. Dit wordt hitte uitslag genoemd en wordt veroorzaakt door verstopping van de zweetkliertjes als gevolg van overmatig zweten. Deze uitslag is vaak jeukend of prikkend. Bij wandelaars wordt dit soms ook op de onderbenen gezien.

Hitte uitslag wordt meestal best behandeld met koelen, waardoor de jeuk afneemt. Het is in principe onschuldig. Bedenk dat plotselinge uitslag ook een andere oorzaak kan hebben, zoals een allergische reactie. Hierbij wordt vaak netelroos of urticaria gezien.

Hittekramp

Tijdens of na (zware) lichamelijke inspanning kunnen krampen in de spieren ontstaan, ookwel hittekramp genoemd. Hoewel de naam doet vermoeden dat het optreedt in een warme omgeving, kan het ook bij koeler weer optreden bij bijvoorbeeld marathonlopers. Hittekramp treedt op in de spieren van de bovenbenen en in de kuiten, maar ook kunnen de rug-, buik- of armspieren zijn aangedaan. De spieren zijn erg gevoelig bij aanraking en kunnen soms ook wat harder aanvoelen. Hittekramp kan ook gepaard gaan met verschijnselen van hitte-uitputting, zoals misselijkheid, duizeligheid en een onwel gevoel. Soms treedt dit beeld ook op in combinatie met hyperventilatie, waarbij ook spasmen van de handen ontstaan en er tintellingen in de vingers en rond de mond aanwezig zijn. Hittekramp wordt veroorzaakt door een zout en vochttekort in de spieren als gevolg van de inspanning. Vaak treedt het op omdat men alleen water heeft gedronken tijdens inspanning, zonder zouten aan te vullen. Het is ongevaarlijk.

De eerste stap bij de behandeling van hittekramp is het staken van de inspanning en het slachtoffer naar een koele ruimte brengen. Vaak helpt het om het slachtoffer een isotone sportrank (AA, Extran) te laten drinken en iets zouts, zoals chips, te laten eten. Het kan helpen om de spieren passief te bewegen en voorzichtig op te rekken. De inspanning moet worden gestaakt.

Zonnesteek

Een zonnesteek ontstaat door een te grote blootstelling van het hoofd en de nek aan zonnestraling en warmte. Hierdoor raakt de warmtehuishouding ontregeld. Het risico op een zonnesteek is verhoogd bij mensen met een kaal hoofd, kinderen, ouderen, lichamelijke inspanning in een warme omgeving en bij een hoge UV-index waarbij de zon extra sterk is. Daarbij is er vaak sprake van een vochttekort ten gevolge van het transpireren. Hierbij kan een hitte-uitputting ontstaan. Als de zonnesteek ernstig is loopt de lichaamstemperatuur hoog op en is er sprake van een hitteberoerte.

Belangrijkste klachten:

• Hoofdpijn
• Duizeligheid
• Misselijkheid
• Symptomen passend bij uitputting of hitteberoerte

De behandeling van een zonnesteek bestaat uit het vermijden van de zon, het slachtoffer naar een koele ruimte brengen en deze voorzichtig wat isotone sportdrank te laten drinken, eventueel aangevuld met wat chips. Aangezien een zonnesteek kan overgaan in hitte-uitputting, hittestuwing of een hitteberoerte moet men het slachtoffer goed in de gaten houden. Indien niet snel verbetering optreedt moet professionele hulp worden ingeschakeld.

Ter preventie van een zonnesteek kan men (zeker bij een kaal hoofd) een petje of hoed dragen.

Hitte-uitputting en hittestuwing

Hitte-uitputting en hittestuwing (ook wel warmte-uitputting genoemd) treden vaak op bij hoge omgevingstemperaturen of bij zware inspanning met te warme kleding (marathonlopers) om het lichaam. De lichaamstemperatuur stijgt boven de normaalwaarden, maar is per definitie niet hoger dan 40°C. Beide beelden hebben een vergelijkbare oorzaak: er is een grote inspanning geleverd bij warme omgevingstemperaturen en er is een tekort aan vocht en zouten ontstaan als gevolg van vochtverlies door zweten en verdamping via de ademhaling. Soms wordt een hitte-uitputting voorafgegaan door hittekramp. Indien het vochtverlies niet voldoende wordt aangevuld door eten en drinken treedt er uitputting op. Het beeld ontstaat deels door uitdroging. Vaak drinken sporters alleen (veel) water, dit is echter niet voldoende, men dient zowel vocht als suikers en zouten aan te vullen tijdens de inspanning.

Hitte-uitputting geeft een griepachtig beeld, er is veel dorst, zwakte en malaise, vermoeidheid, hoofdpijn, misselijkheid en soms braken en kan er pijn of kramp in de spieren zijn. Het slachtoffer zweet flink en heeft een koele klamme huid. Vaak is de ademhaling versneld. De lichaamstemperatuur is gestegen, maar niet hoger dan 40°C. Er kan een hittecollaps optreden. Indien de huid van het slachtoffer warm, rood en gestuwd is, is er sprake van hittestuwing. De zweetproductie kan verminderd of normaal zijn. Indien het slachtoffer naar een koelere ruimte gaat, komt de zweetproductie meestal goed op gang. Vaak is er ook sprake van klachten zoals bij hitte-uitputting: hoofdpijn, misselijkheid, braken en vermoeidheid. Hitte-uitputting en hittestuwing kunnen overgaan in een hitteberoerte. Teken hiervan zijn het minder worden of stoppen van zweten, bizar gedrag en toename van de lichaamstemperatuur boven 40°C.

De behandeling van hitte-uitputting en hittestuwing hetzelfde. In de eerste plaats wordt het slachtoffer naar een koele ruimte gebracht en van (te) warme kleding ontdaan. Laat het slachtoffer eventueel plat liggen. Daarnaast wordt vochttekort aangevuld door het drinken van isotone sportdrank met toevoeging van zouten en suikers (bijvoorbeeld met zoute chips). Ook kan men gebruik marken van ORS (Oral Rehydration Solution), dit is echter relatief duur en smaakt vies. Blijf regelmatig de vitale functies controleren en kijk of het slachtoffer geen tekenen van een hitteberoerte ontwikkeld. Koel zo nodig het slachtoffer met sponzen, maar pas op het slachtoffer niet te onderkoelen. Indien het slachtoffer niet snel opknapt dient professionele hulp te worden ingeschakeld.

Oververhitting & Sport

Misschien ken je de beelden wel van marathonlopers of triatleten die zwalkend de finish passeren. Ze zijn bevangen door de hitte of een ernstig vochttekort en hebben een verstoorde hersenwerking. Recreatieve sporters kunnen ook te maken krijgen met een bepaalde vorm van oververhitting, ook in de winter! Door rust en het drinken van een goede sportdrank (met voldoende suikers en zouten) kan het lichaam zich langzaam herstellen. Het is verstandig om die dag geen activiteiten meer te ondernemen.

Als onder warme omstandigheden de warmte onvoldoende wordt afgevoerd, kan warmtestuwing ontstaan. Zeker als de vochtigheidsgraad van de lucht hoog is en er geen goede ventilerende kleding wordt gedragen, kan de warmte onvoldoende worden afgevoerd, waardoor de lichaamstemperatuur stijgt. (Denk daarbij aan een voetbaltoernooi boven de 30° C). Het verlies van vocht door zweten tijdens inspanning speelt hierbij een belangrijke rol. Gedurende langere inspanningen kan men dan 3 - 4 liter vocht verliezen. Vooral ongeoefende mensen zweten sneller en verliezen daarbij veel zouten, waardoor spierkrampen en duizeligheid kunnen ontstaan. Als het vochtverlies te groot wordt, moet het lichaam voor een zo optimaal mogelijke verdeling van het nog aanwezige vocht zorgen. Het kiest dan altijd voor de inwendige organen. De bloedstroming van de huid vermindert, waardoor een nog slechtere warmte afgifte optreedt en de lichaamstemperatuur stijgt.

Een veel voorkomende warmte-aandoening is kramp (zie hier boven). Dit zijn pijnlijke samentrekkingen van de skeletspieren, meestal in de kuitspier. Dit is het gevolg van extreem vochtverlies, waardoor de balans tussen de zouten in de lichaamscellen (natrium, kalium, calcium) verstoord raakt.

Het is voor de hulpverlener belangrijk om te weten dat een sporter tijdens een inspanning van meer dan een uur het vocht in het lichaam moet aanvullen vanwege het zweetverlies. Heeft een sporter een dorstgevoel dan heeft hij onvoldoende gedronken voor aanvang en tijdens de inspanning. Zweet is hypotoon, daarom heeft het lichaam meer behoefte aan water dan zout. Geef alleen extra zout bij veel zweten. Dat kan door sportdrank waarin koolhydraten zitten (40 – 80 gram per liter) en zout (natriumchloride: 1 – 1.5 g per liter, ongeveer 1/3 van een theelepel), ook kan men gebruik maken van Oral Rehydration Solution of ORS.

Hittecollaps

Hittecollaps is net zoals bij een gewone syncope of flauwte een tijdelijke bewustzijnsdaling als gevolg van onvoldoende aanvoer van bloed en dus zuurstof naar de hersenen. Bij een warmte collaps is de oorzaak echter anders: als gevolg van de warmte zijn alle vaten in de huid open gaan staan om warmte af te voeren, waardoor de bloeddruk daalt en de hersendoorbloeding afneemt.

Net als bij een 'gewone' flauwte is er in eerste instantie een licht gevoel in het hoofd en treedt er vervolgens een kortdurend bewustzijnsverlies op. Daarnaast kan er sprake zijn van hoofdpijn, misselijkheid en vermoeidheid. De huid is vaak vochtig en kan zowel bleek als rood en warm zijn. Het slachtoffer zweet veel. Essentieel is dat het slachtoffer direct na het bijkomen helder is, dit in tegenstelling tot bij de hitteberoerte waarbij er sprake is van (blijvende) verwardheid.

Hitteberoerte

Een hitteberoerte (ook wel heatstroke genoemd) is een zeer ernstig hitteletsel, wat bij niet of te laat ingrijpen in korte tijd tot de dood kan leiden. De lichaamstemperatuur is dusdanig opgelopen (boven 40°C) dat er schade optreedt aan de weefsels en organen. De normale werking raakt gestoord en de schade is vaak onherstelbaar. Als dit proces niet tijdig wordt onderbroken kan het slachtoffer door orgaanschade komen te overlijden. Hitteberoerte wordt vaker bij ouderen gezien omdat het lichaam niet adequaat reageert op de veranderingen en zij niet voldoende drinken. Daarnaast kan het optreden bij hevige inspanning in een warme omgeving, waarbij de mechanismen om warmte kwijt te raken tekortschieten.

Belangrijkste klachten en symptomen:

• Hoge lichaamstemperatuur > 40° C
• Neurologische dysfunctie, zoals: verwardheid, onrust, bizar gedrag, bewustzijnsdaling, uitval, zwalkend lopen
• Klassieke hitteberoerte: rode droge warme huid, meestal geen transpiratie
• Inspanningsgerelateerde hitteberoerte: bleke klamme huid (indien tijdens of na inspanning), vaak wel transpiratie
• Epileptische aanval
• Snelle hartslag (120-200/min)
• Snelle ademhaling, stoornissen in de ademhaling

Belangrijkste onderdeel van de behandeling van een hitteberoerte is snel alarmeren en snel starten met koelen. Koelen is essentieel om verergering van de schade aan de cellen te voorkomen. De meest effectieve methode om een slachtoffer met een hitteberoerte te koelen is onderdompeling van het lichaam (exclusief het hoofd) in een bad met koud water (koelbad). Deze methode moet echter worden uitgevoerd door zorgprofessionals die hierin getraind zijn, bij een hitteberoerte zijn er immers stoornissen in de vitale functies die specialistische zorg noodzakelijk maken. Alternatieve methoden (die minder effectief zijn dan een koelbad) zijn onder andere: coldpacks in oksels, liezen en de nek, het afsponsen met koud water en het slachtoffer bedekken met natte koude lakens. Het slachtoffer dient op de zij gelegd te worden zodat een zo groot mogelijk oppervlak gekoeld kan worden en dat de warmte afgifte aan de omgeving optimaal is. Het slachtoffer moet naar een koele ruimte gebracht worden en mag door middel van airco of ventilatoren gekoeld worden. Het is essentieel om de vitale functies te blijven controleren. Meet indien mogelijk tijdens het koelen iedere 5 minuten de lichaamstemperatuur. Meting met een oorthermometer kan de lichaamstemperatuur onderschatten, het meest betrouwbaar is meting met een rectale thermometer.

Opmerking
Bij alle hitteletsels staat het normaliseren van de lichaamstemperatuur door middel van koelen centraal. In de tweede plaats kan de eerstehulpverlener het vocht- en zouttekort aanvullen onder de voorwaarde dat het slachtoffer het zelf tot zich kan nemen. Indien de situatie niet snel verbetert dient men tijdig professionele hulp in te schakelen. Hitteletsels kunnen levensbedreigend zijn!

Meer informatie over oververhitting tijdens de Vierdaagse van 2007 is te lezen in: http://www.ntvg.nl/publicatie/wandelen-de-zon-hitteberoerte-en-hitte-uitputting-tijdens-de-nijmeegse-vierdaagse-2006. Informatie over hyperthermie bij hardlopen is te vinden op de website: https://hardlopenenhyperthermie.org.

Bronvermelding

Op deze pagina is gebruik gemaakt van de volgende bronnen: