Danger: verschil tussen versies

Uit Eerste Hulp Wiki
Ga naar: navigatie, zoeken
[gecontroleerde versie][gecontroleerde versie]
 
(26 tussenliggende versies door 2 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
===Inleiding===
+
{{Status|
Zoals beschreven in het hoofdstuk ‘Inleiding in de EHBO’ en hoofdstuk ‘ Inleiding in het Protocol’ zijn
+
|mainauthor= [[Pim]]
een aantal zaken belangrijk bij het verlenen van eerste hulp, zoals het zorgen voor een veilige
+
|supervisor= [[Pim]]
werksituatie, het nagaan van het het ongevalsmechanisme, het aanspreken van het slachtoffer en het
+
|coauthor= [[]]
inschakelen van hulp. In dit hoofdstuk worden een aantal van deze zaken uitgelegd.
+
|controller=  
<p>
+
|niveau= [[Handleiding#Niveau|Gevorderd]]
===Danger===
+
|status= [[Handleiding#Status|Incompleet]]
Het zorgen voor een veilige werkomgeving en daarmee voor de eigen veiligheid van de hulpverlener(s)
+
}}
is een van de belangrijkste aspecten van de hulpverlening. Wanneer de hulpverlener gewond raakt is
+
 
een goede hulpverlening aan het slachtoffer niet mogelijk en kunnen voor zowel het slachtoffer als
+
 
hulpverlener de gevolgen groot zijn. Tevens dient men bedacht te zijn op risico’s voor de familie van het
+
'''Danger''' is een belangrijk onderdeel van de [[ABCDE-methodiek]] waaraan men niet achteloos voorbij hoort te gaan.
slachtoffer en voor omstanders die ook op de plaats van het ongeval aanwezig zijn. Voor men start met
+
Bij de [[Benadering in de Eerste Hulp|benadering]] van een slachtoffer zijn een aantal zaken belangrijk. Allereerst natuurlijk om als hulpverlener rustig te blijven, niet in paniek te raken en op een gestructureerde manier Eerste Hulp te verlenen. De onderdelen DRS oftewel [[#Danger|Danger]] ('''gevaar'''), Response (reactie) en Shout for Help (roep om hulp) vormen de eerste basis voor de start van de hulpverlening. Men gaat na of er een direct gevaar is voor hulpverlener, omstanders en slachtoffers en neemt zonodig dat gevaar weg. Daarna wordt gekeken of het slachtoffer aanspreekbaar is, of niet reageert op aanspreken en voorzichtig schudden. Hulpverlenen doe je bij voorkeur nooit alleen, dus wordt in een vroeg stadium een omstander of collega hulpverlener gevraagd om je te assisteren.
de hulpverlening dient men zich er van te gewissen dat de situatie veilig is. Wanneer dat niet het geval
+
 
is dient men eerst te zorgen voor een veilige situatie ivoordat men begint met de hulpverlening.
+
De eerste stap bij het verlenen van Eerste Hulp -waar dan ook- is het zorgen voor een [[Zorgen voor een veilige werkomgeving|veilige werkomgeving]] voor de hulpverlener. Je beschermt je zelf tegen besmettelijke aandoeningen, draagt [[Veiligheid en hygiëne|handschoenen]] en zorgt voor een veilige situatie voor jezelf, omstanders en het slachtoffer. Een gewonde hulpverlener is niet in staat goed hulp te verlenen aan het slachtoffer en de gevolgen voor beiden kunnen groot zijn. Ook dienen extra slachtoffers te worden voorkomen, door omstanders een veilige plek te wijzen. Alvorens men start met de hulpverlening dient de hulpverlener er van overtuigd te zijn dat de situatie veilig is, of dient hij eerst te zorgen voor een veilige situatie door het gevaar weg te nemen, of indien de situatie het toelaat het slachtoffer te verplaatsen naar een veilige omgeving.
Voor het beoordelen van de situatie op gevaren voor hulpverlener en slachtoffer dient men al zijn
+
 
zintuigen te benutten. Goed kijken naar de situatie alvorens deze te benaderen is essentieel. Echter ook
+
Het beoordelen van de situatie op veiligheid is niet iets dat je in één dag leert. Het vergt training, gewaarwording en praktijkervaring. Alle zintuigen zijn nodig om een situatie te beoordelen. Neem tijd om de situatie te overzien, te kijken of er factoren zijn die een gevaar kunnen opleveren en of je mogelijk al een snelle indruk kan krijgen van het [[ongevalsmechanisme]]. Ook het gehoor en de neus spelen een belangrijke rol, denk aan het weglekken van gas dat men (vaak, maar niet altijd) kan horen en ruiken. Vreemde geuren kunnen een aanwijzing zijn dat er wat mis is. Niets ruiken wil overigens niet zeggen dat er geen giftig gas aanwezig kan zijn (denk aan [[koolstofmonoxide]]). Ook de huid en het gevoel kunnen helpen bij het beoordelen, denk aan temperatuur, vochtigheid en [[Elektriciteitsletsel|elektriciteit]].
de neus speelt een belangrijke rol, soms is het gevaar afkomstig van riekende gassen of stoffen. Ook
+
 
het gehoor kan men benutten om vreemde geluiden waar te nemen.
+
Behalve omgevingsfactoren kan ook het slachtoffer zelf een bron van gevaar zijn voor de hulpverlener. Sommige ziektebeelden geven agressie en bijvoorbeeld bij gebruik van [[alcohol en drugs]] kan het slachtoffer onverwacht (agressief) reageren. Daarnaast kan het slachtoffer een [[Veiligheid en hygiëne|besmettelijke ziekte]] bij zich dragen, die bijvoorbeeld via het bloed of ander lichaamsvocht overdraagbaar is. Draag bij voorkeur altijd [[Veiligheid en hygiëne|handschoenen]] en probeer aanraking van het bloed te vermijden.
<p>
+
 
Het is goed om te beseffen dat gevaar niet alleen van omgevingsfactoren afkomstig kan zijn. Ook het
+
Ook omstanders kunnen onverwacht reageren op de hulpverlener en zelfs verbaal of fysiek geweldadig worden richting de hulpverlener. In dat geval kiest de hulpverlener voor zijn eigen veiligheid en trekt hij zich terug totdat beveiliging of politie voor een veilige situatie hebben gezorgd.
slachtoffer kan een risico kan vormen voor de hulpverlener. Hierbij kan men denken aan agressie
+
 
richting de hulpverlener of een besmettelijke ziekte die het slachtoffer onder de leden heeft.
+
Lees ook de tekst over het [[Ongevalsmechanisme]] en [[Hoogenergetisch trauma|hoogenergetisch trauma (HET)]]
Niet ondenkbaar is dat je te maken krijgt met een slachtoffer met een besmettelijke ziekte, zoals
 
hepatitis, of HIV. Bij hulp aan een slachtoffer is de kans aanwezig dat je met bloed te maken krijgt. Vaak
 
hebben we kleine wondjes aan de handen en wanneer daar bloed van het slachtoffer in terecht komt
 
kan besmetting optreden. De kans op daadwerkelijke besmetting bij direct bloedcontact is relatief klein,
 
maar het risico is altijd aanwezig. Het dragen van latex of nitrile handschoenen bied goede
 
bescherming tegen overdracht van besmettelijke ziekten. Echter, je zult niet altijd handschoenen bij je
 
hebben. Probeer aanraking van het bloed te vermijden. Mocht je onverhoopt toch in contact zijn
 
geweest met bloed van een slachtoffer, neem dan contact op met je huisarts of bedrijfsarts.
 
Behalve het beoordelen van de ongevalsituatie op gevaar is het belangrijk om gelijktijdig een inschatting
 
te maken van wat er gebeurd kan zijn met het slachtoffer: het [[BasisEH:Ongevalsmechanisme|ongevalsmechanisme]].
 
<p>
 
Lees ook de tekst over het [[BasisEH:HET|hoogenergetisch trauma (HET)]]
 
<p>
 
  
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
Regel 39: Regel 26:
 
! Airbags
 
! Airbags
 
|-
 
|-
| Let op: indien de airbags bij een ongeval niet afgegaan zijn, bestaat het risico dat deze na het ongeval
+
| Let op: indien de [[airbags]] bij een ongeval niet afgegaan zijn, bestaat het risico dat deze na het ongeval alsnog open gaan. Houd hier bij de benadering van het slachtoffer in de auto en met name bij de bestuurder en zijn bijrijder rekening mee. Kom nooit tussen het slachtoffer en het stuur of tussen slachtoffer en het dashboard in. Wacht tot de brandweer de airbags heeft uitgeschakeld. Eventueel kan
alsnog open gaan. Houd hier bij de benadering van het slachtoffer in de auto en met name bij de
+
men via het achterportier de auto in mits er geen brandgevaar of andere gevaren zijn. Je kunt dan eventueel de nek stabiliseren vanaf de achterbank. Indien de airbag opengaat terwijl de hulpverlener zich tussen stuur en slachtoffer bevindt is er een groot risico dat de hulpverlener ernstig gewond raakt.
bestuurder en zijn bijrijder rekening mee. Kom nooit tussen het slachtoffer en het stuur of tussen
+
 
slachtoffer en het dashboard in. Wacht tot de brandweer de airbags heeft uitgeschakeld. Eventueel kan
+
Indien de airbags bij een auto ongeval zijn uitgegaan betekent dat dat er grote kracht is vrijgekomen en dat men op grond van het [[ongevalsmechanisme]] ernstige letsels kan verwachten.
men via het achterportier de auto in mits er geen brandgevaar of andere gevaren zijn. Je kunt dan
+
|}
eventueel de nek stabiliseren vanaf de achterbank. Indien de airbag opengaat terwijl de hulpverlener
+
 
zich tussen stuur en slachtoffer bevindt is er een groot risico dat de hulpverlener ernstig gewond raakt.
+
===Er is gevaar, wat dan?===
|}<p>
+
Er zijn grofweg drie mogelijkheden indien er een gevaarlijke situatie is:
 +
# Het slachtoffer ligt op een gevaarlijke plaats en de hulpverlener kan hem (middels de [[Noodvervoersgreep van Rautek]]) naar een veilige plaats brengen, zonder zelf in gevaar te komen.
 +
# De hulpverlener kan zelf (of met hulp van omstanders) het gevaar afwenden en de gevaarlijke situatie beeindigen, zonder daarbij zelf in gevaar te zijn.
 +
# Het is niet mogelijk om de gevaarlijke situatie weg te nemen of het slachtoffer te verplaatsen zonder zelf in gevaar te komen. Er is professionele hulp nodig om een veilige situatie te creëren.
 +
 
 +
Lees ook: de [[Noodvervoersgreep van Rautek]].
 +
 
 +
 
 +
Terug naar [[Inleiding in de ABCDE methode]]. Verder naar [[Response]].
 +
 
 +
 
  
 +
==Bronvermeldingen==
 +
Op deze pagina wordt onder andere gebruik gemaakt van de volgende bronnen:<ref name="atls">ATLS: Advanced Trauma Life Support Program for Doctors, 8th Edition, American College of Surgeons (American College of Surgeons, Chicago, 2008) ISBN 978-1-880696-31-6</ref><ref name="acutegnk">Acute Geneeskunde, zesde druk, Thijs et al. (Elsevier 2005) ISBN 90-352-2754-9</ref><ref name="medicals">Acute Medical Emergencies, The Practical Approach, Second Edition, Advanced Life Support Group (Wiley-Blackwell 2010) ISBN 978-0-7279-1854-3</ref><ref name=phtls>De Nederlandse Uitgave van Prehospital Trauma Life Support, NAEMT, Tweede druk (Elsevier Gezondheidszorg 2007) ISBN 978-0-323-03331-2</ref><ref>Blokboek Vaardigheden Acute Geneeskunde, Editie 2011-2012 (UMCN VAG)</ref><ref>SIGMA HANDBOEK, Daan Weerheijm</ref>
  
Relevantie voor het protocol
+
<references />
Zoals beschreven maakt het ongevalsmechanisme de hulpverlener alert op mogelijke letsels die hij nog
 
kan tegenkomen tijdens de uitvoering van het protocol. Het ongevalsmechanisme kan tevens zijn
 
handelen en denken in belangrijke mate beïnvloeden. Verdere in het protocol verkregen informatie kan
 
samen met de informatie over het ongevalsmechanisme leiden tot hypothesevorming over de letsels van
 
het slachtoffer en eventueel preventief te nemen maatregelen om verslechtering van de toestand van het
 
slachtoffer te voorkomen. Hiervan zijn hieronder enkele voorbeelden weergegeven:
 
· Een wielrenner die met hoge snelheid tegen een boom aan rijdt heeft op grond van het
 
ongevalsmechanisme een verdenking op wervelletsels, wat betekent dat de hulpverlener bij het
 
onderdeel Airway and C-Spine preventief zijn hoofd en nek zal stabiliseren en het slachtoffer
 
vraagt niet te bewegen tot dat de ambulancedienst een stijve halskraag (StiffNeck®) aan heeft
 
gelegd en het slachtoffer op een wervelplank is geïmmobiliseerd. In het ziekenhuis wordt
 
röntgendiagnostiek uitgevoerd waarmee een wervelfractuur wordt uitgesloten.
 
· Een kind dat ’s middags gevoetbald heeft wordt aan het begin van de avond plots niet lekker,
 
ziet bleek en heeft pijn in de buik. Bij navraag blijkt het kind een trap in de buik gehad te
 
hebben. Het kind lijkt een shock te ontwikkelen en wordt door de ambulance met spoed naar
 
het ziekenhuis gebracht.
 
· Een vrouw van 73 jaar die op straat gevallen is en haar pols gebroken heeft blijkt bij navraag
 
met het hoofd op de stoeprand terecht gekomen te zijn. Ze heeft een kleine hoofdwond, maar
 
zegt niet bewusteloos geweest te zijn. Wel meldt ze dat ze bloedverdunners gebruikt waarvoor
 
ze bij de trombosedienst komt. Omdat bij gebruik van bloedverdunners het risico op bloedingen
 
in het hoofd (intracraniële bloedingen) verhoogd is bij een trauma aan het hoofd besluit de
 
hulpverlener het slachtoffer toch per ambulance naar het ziekenhuis te laten vervoeren.
 
Sommige handelingen binnen het protocol worden alleen al op grond van het ongevalsmechanisme
 
uitgevoerd, omdat men vaak op straat niet goed kan beoordelen of er risico is op het bestaan van
 
dergelijke letsels. Een goed voorbeeld is een val van hoogte waarbij de verdenking bestaat op
 
wervelletsel. Al heeft het slachtoffer geen enkele klacht heeft(of zijn er factoren of verwondingen die
 
afleiden van mogelijke pijn in nek of rug) kan er toch voor worden gekozen om het slachtoffer niet meer
 
te laten bewegen, de nek te immobiliseren en de ambulancedienst het slachtoffer geïmmobiliseerd naar
 
het ziekenhuis te laten vervoeren. Men gaat er in dat geval dus van het ergste uit tot het tegendeel
 
bewezen is.
 
<p>
 
Meer informatie over (nek)wervelletsels en dwarslaesie is na te lezen in het hoofdstuk Airway and Cspine.
 
Meer informatie over inwendige bloedingen en shock is na te lezen in hoofdstuk Circulation
 
<p>
 
  
===Response===
+
[[Categorie:ABCDE]][[Categorie:Basiskennis Eerste Hulp]]
Het testen van de reactie van het slachtoffer is een eigenlijk niet meer dan logische stap in de
 
benadering van het slachtoffer. Een slachtoffer wordt immers altijd aangesproken uit beleefdheid en
 
hulpverleners en omstanders zullen proberen na te gaan wat er is gebeurd. Soms kan men bij het
 
benaderen van het slachtoffer al direct zien of een slachtoffer alert is en dus reageert op aanspreken.
 
Soms kan het testen van de reactie van het slachtoffer eisen dat het slachtoffer wordt aangeraakt
 
voordat hij zijn ogen open doet, soms is er geen reactie op schudden. In principe is de response slechts
 
een korte stap in het protocol, waarin men een eerste schifting maakt: het slachtoffer reageert wel en
 
dus zullen in eerste instantie de vitale functies niet al te ernstig gestoord zijn of het slachtoffer reageert
 
niet en het is dus mogelijk dat er ernstige stoornissen in de vitale functies aanwezig zijn.
 
<p>
 
Bedenk dat het testen van de response een dynamisch iets is, waarbij niet alleen gekeken wordt of het
 
slachtoffer goed reageert, maar ook getracht wordt nieuwe informatie over het ongevalsmechanisme en
 
de toestand van het slachtoffer in te winnen. Zo zal men bij een slachtoffer dat qua vitale functies niet
 
bedreigd is vragen wat er is gebeurd, welke krachten hebben ingewerkt op het slachtoffer, waar het
 
slachtoffer pijn heeft. Deze vragen worden echter kort behandeld, pas in het onderdeel Exposure is er
 
ruimte om hier uitgebreid op in te gaan. Nu dienen deze vragen slechts om een eerste inschatting te
 
maken en informatie te verzamelen over mogelijk bestaande letsels.
 
===Shout for Help===
 
Het onderdeel ‘ Shout for Help’ dient ervoor om tijdig voor hulp te zorgen. Omstanders zullen vrij snel
 
vertrekken nadat ze zien dat er iemand aanwezig is die meer weet dan zij. Hulpverlenen kun je echter
 
nooit alleen. Vraag omstanders om bij je te blijven en geef ze eventueel al direct een taak, zoals:
 
* Het zorgen voor een veilige werksituatie door bijvoorbeeld het tegenhouden van verkeer
 
* Het alarmeren van de professionele hulpdiensten via 112
 
* Het opwachten van de hulpdiensten
 
* Het assisteren bij de Eerste Hulp aan het slachtoffer, bijvoorbeeld door het vasthouden van een
 
drukpunt, het vasthouden van hoofd en nek bij immobilisatie of het geruststellen van het
 
slachtoffer
 
* Het halen van verbandmiddelen of een AED
 
* Het opvangen van familie van het slachtoffer
 
Het is altijd goed om na te gaan of er omstanders aanwezig zijn die ook beschikken over een EHBO
 
diploma of die werkzaam zijn als verpleegkundige of arts. Mogelijk kunnen zij jouw kennis aanvullen en
 
assisteren bij de hulp aan het slachtoffer.
 
Als je een omstander aanspreekt, spreek hem dan beleefd doch dringend aan, iemand moet zich
 
namelijk aangesproken voelen om jou te komen helpen. Vaak helpt het om iemand aan te wijzen omdat
 
er anders kans is dat niemand zich aangesproken voelt.
 

Huidige versie van 28 feb 2012 om 16:56

Auteur: Pim / Supervisor: Pim / Co-auteur: [[]] / Niveau: Gevorderd / Paginastatus: Incompleet. Laatste bewerking: Pim. Zie ook Handleiding.

Eerste Hulp Wiki zoekt schrijvers! Schrijf jij ook mee?


Danger is een belangrijk onderdeel van de ABCDE-methodiek waaraan men niet achteloos voorbij hoort te gaan. Bij de benadering van een slachtoffer zijn een aantal zaken belangrijk. Allereerst natuurlijk om als hulpverlener rustig te blijven, niet in paniek te raken en op een gestructureerde manier Eerste Hulp te verlenen. De onderdelen DRS oftewel Danger (gevaar), Response (reactie) en Shout for Help (roep om hulp) vormen de eerste basis voor de start van de hulpverlening. Men gaat na of er een direct gevaar is voor hulpverlener, omstanders en slachtoffers en neemt zonodig dat gevaar weg. Daarna wordt gekeken of het slachtoffer aanspreekbaar is, of niet reageert op aanspreken en voorzichtig schudden. Hulpverlenen doe je bij voorkeur nooit alleen, dus wordt in een vroeg stadium een omstander of collega hulpverlener gevraagd om je te assisteren.

De eerste stap bij het verlenen van Eerste Hulp -waar dan ook- is het zorgen voor een veilige werkomgeving voor de hulpverlener. Je beschermt je zelf tegen besmettelijke aandoeningen, draagt handschoenen en zorgt voor een veilige situatie voor jezelf, omstanders en het slachtoffer. Een gewonde hulpverlener is niet in staat goed hulp te verlenen aan het slachtoffer en de gevolgen voor beiden kunnen groot zijn. Ook dienen extra slachtoffers te worden voorkomen, door omstanders een veilige plek te wijzen. Alvorens men start met de hulpverlening dient de hulpverlener er van overtuigd te zijn dat de situatie veilig is, of dient hij eerst te zorgen voor een veilige situatie door het gevaar weg te nemen, of indien de situatie het toelaat het slachtoffer te verplaatsen naar een veilige omgeving.

Het beoordelen van de situatie op veiligheid is niet iets dat je in één dag leert. Het vergt training, gewaarwording en praktijkervaring. Alle zintuigen zijn nodig om een situatie te beoordelen. Neem tijd om de situatie te overzien, te kijken of er factoren zijn die een gevaar kunnen opleveren en of je mogelijk al een snelle indruk kan krijgen van het ongevalsmechanisme. Ook het gehoor en de neus spelen een belangrijke rol, denk aan het weglekken van gas dat men (vaak, maar niet altijd) kan horen en ruiken. Vreemde geuren kunnen een aanwijzing zijn dat er wat mis is. Niets ruiken wil overigens niet zeggen dat er geen giftig gas aanwezig kan zijn (denk aan koolstofmonoxide). Ook de huid en het gevoel kunnen helpen bij het beoordelen, denk aan temperatuur, vochtigheid en elektriciteit.

Behalve omgevingsfactoren kan ook het slachtoffer zelf een bron van gevaar zijn voor de hulpverlener. Sommige ziektebeelden geven agressie en bijvoorbeeld bij gebruik van alcohol en drugs kan het slachtoffer onverwacht (agressief) reageren. Daarnaast kan het slachtoffer een besmettelijke ziekte bij zich dragen, die bijvoorbeeld via het bloed of ander lichaamsvocht overdraagbaar is. Draag bij voorkeur altijd handschoenen en probeer aanraking van het bloed te vermijden.

Ook omstanders kunnen onverwacht reageren op de hulpverlener en zelfs verbaal of fysiek geweldadig worden richting de hulpverlener. In dat geval kiest de hulpverlener voor zijn eigen veiligheid en trekt hij zich terug totdat beveiliging of politie voor een veilige situatie hebben gezorgd.

Lees ook de tekst over het Ongevalsmechanisme en hoogenergetisch trauma (HET)

Airbags
Let op: indien de airbags bij een ongeval niet afgegaan zijn, bestaat het risico dat deze na het ongeval alsnog open gaan. Houd hier bij de benadering van het slachtoffer in de auto en met name bij de bestuurder en zijn bijrijder rekening mee. Kom nooit tussen het slachtoffer en het stuur of tussen slachtoffer en het dashboard in. Wacht tot de brandweer de airbags heeft uitgeschakeld. Eventueel kan

men via het achterportier de auto in mits er geen brandgevaar of andere gevaren zijn. Je kunt dan eventueel de nek stabiliseren vanaf de achterbank. Indien de airbag opengaat terwijl de hulpverlener zich tussen stuur en slachtoffer bevindt is er een groot risico dat de hulpverlener ernstig gewond raakt.

Indien de airbags bij een auto ongeval zijn uitgegaan betekent dat dat er grote kracht is vrijgekomen en dat men op grond van het ongevalsmechanisme ernstige letsels kan verwachten.

Er is gevaar, wat dan?

Er zijn grofweg drie mogelijkheden indien er een gevaarlijke situatie is:

  1. Het slachtoffer ligt op een gevaarlijke plaats en de hulpverlener kan hem (middels de Noodvervoersgreep van Rautek) naar een veilige plaats brengen, zonder zelf in gevaar te komen.
  2. De hulpverlener kan zelf (of met hulp van omstanders) het gevaar afwenden en de gevaarlijke situatie beeindigen, zonder daarbij zelf in gevaar te zijn.
  3. Het is niet mogelijk om de gevaarlijke situatie weg te nemen of het slachtoffer te verplaatsen zonder zelf in gevaar te komen. Er is professionele hulp nodig om een veilige situatie te creëren.

Lees ook: de Noodvervoersgreep van Rautek.


Terug naar Inleiding in de ABCDE methode. Verder naar Response.


Bronvermeldingen

Op deze pagina wordt onder andere gebruik gemaakt van de volgende bronnen:[1][2][3][4][5][6]

  1. ATLS: Advanced Trauma Life Support Program for Doctors, 8th Edition, American College of Surgeons (American College of Surgeons, Chicago, 2008) ISBN 978-1-880696-31-6
  2. Acute Geneeskunde, zesde druk, Thijs et al. (Elsevier 2005) ISBN 90-352-2754-9
  3. Acute Medical Emergencies, The Practical Approach, Second Edition, Advanced Life Support Group (Wiley-Blackwell 2010) ISBN 978-0-7279-1854-3
  4. De Nederlandse Uitgave van Prehospital Trauma Life Support, NAEMT, Tweede druk (Elsevier Gezondheidszorg 2007) ISBN 978-0-323-03331-2
  5. Blokboek Vaardigheden Acute Geneeskunde, Editie 2011-2012 (UMCN VAG)
  6. SIGMA HANDBOEK, Daan Weerheijm