Hoofd- en hersenletsel: verschil tussen versies

Uit Eerste Hulp Wiki
Ga naar: navigatie, zoeken
[gecontroleerde versie][kwaliteitsversie]
(Klachten en symptomen)
 
(22 tussenliggende versies door 3 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
{| class="wikitable"
+
{{Status|  
|-
+
|mainauthor= [[Pim]]
| Niveau: '''Gevorderd'''
+
|coauthor= [[]]
|}
+
|controller= HB
Hersenletsel betekent schade aan de hersenen en omliggende structuren als gevolg van een ongeval, door ziekte of een aangeboren afwijking. Op deze pagina wordt het traumatische schedelhersenletsel besproken, letsels aan de hersenen en/of schedel als gevolg van een ongeval of [[hoogenergetisch trauma]].
+
|supervisor= [[Pim]]
De niet traumatische hersenletsels worden besproken op de pagina's: .
+
|niveau= [[Handleiding#Niveau|Gevorderd]]
 +
|status= [[Handleiding#Status|Gecontroleerd]]
 +
}}
 +
 
 +
 
 +
{{LinkBox1|
 +
|LinkCategorie= Algemeen
 +
|LinktitleOK= Hersenletsel en bewusteloosheid
 +
|LinkOK= http://www.ehbo.nl/tips/hersenletsel-bewusteloosheid/
 +
|LinktitleRK=
 +
|LinkRK=
 +
}}
 +
 
 +
 
 +
'''Hoofd- en hersenletsel''', ook wel '''[[trauma capitis]]''' genoemd, omvat alle letsels en verwondingen aan het hoofd, de schedel en de hersenen als gevolg van een trauma tegen het hoofd. Hersenletsel betekent schade aan de hersenen en omliggende structuren binnen de schedel als gevolg van een ongeval, door ziekte of een aangeboren afwijking. Op deze pagina wordt het traumatische schedelhersenletsel besproken, letsels aan de hersenen en/of schedel als gevolg van een ongeval of [[hoogenergetisch trauma]].
 +
De niet traumatische hersenletsels worden besproken op de pagina's: [[niet-traumatisch hersenletsel]]. Bij [[hoofdwonden]] dient men altijd bedacht te zijn op het bestaan van hersenletsel.
 +
 
 +
Veel gebruikte termen rondom hoofd- en hersenletsel zijn:
 +
* '''Trauma capitis''': alle verwondingen en letsels aan het hoofd, schedel en hersenen.
 +
* '''Hersenschudding''' of '''commotio cerebri'''
 +
* '''Hersenkneuzing''' of '''contusio cerebri'''
  
 
===Inleiding===
 
===Inleiding===
 
Het hoofd is een kwetsbaar deel van ons lichaam en hersenletsels komen veelvuldig voor in het dagelijks leven als gevolg van ongevallen in het verkeer, thuis, op het werk en tijdens sport. Hersenletsel kan leiden tot ernstige invaliditeit en overlijden en het is dan ook zaak dit tijdig te herkennen en adequaat Eerste Hulp te verlenen.
 
Het hoofd is een kwetsbaar deel van ons lichaam en hersenletsels komen veelvuldig voor in het dagelijks leven als gevolg van ongevallen in het verkeer, thuis, op het werk en tijdens sport. Hersenletsel kan leiden tot ernstige invaliditeit en overlijden en het is dan ook zaak dit tijdig te herkennen en adequaat Eerste Hulp te verlenen.
  
 +
Bij een ongeval kan er schade optreden direct aan de hersenen, dat primair hersenletsel genoemd wordt. De hersenen zijn omgeven door diverse structuren, zoals de schedel, de hersenvliezen en bloedvaten. Afhankelijk van het ongeval kan er ook secundaire schade ontstaan als gevolg van letsels aan deze structuren, zoals door een bloeding of zwelling van het hersenweefsel. Door de schade die is ontstaan aan de hersenen en de omliggende structuren kan er drukopbouw binnen de schedel plaatsvinden waardoor meer (secundaire) schade wordt veroorzaakt. Al deze ontwikkelingen hebben zuurstoftekort in het hersenweefsel tot gevolg, waarbij onherstelbare schade kan ontstaan.
  
Bij een ongeval kan er schade optreden direct aan de hersenen, dat primair hersenletsel genoemd wordt. De hersenen zijn omgeven door diverse structuren, zoals de schedel, de hersenvliezen en bloedvaten. Afhankelijk van het ongeval kan er ook secundaire schade ontstaan als gevolg van letsels aan deze structuren, zoals door een bloeding of zwelling van het hersenweefsel. Door de schade die is ontstaan aan de hersenen en de omliggende structuren kan er drukopbouw in de schedel plaatsvinden waardoor meer (secundaire) schade wordt veroorzaakt. Al deze ontwikkelingen hebben zuurstoftekort in het hersenweefsel tot gevolg, waarbij onherstelbare schade kan ontstaan.
 
<br><br>
 
 
Vroeger werd het primaire hersenletsel ingedeeld als de hersenschudding (commotio cerebri) of de hersenkneuzing (contusio cerebri). Tegenwoordig wordt hiervoor het onderscheid tussen het licht traumatisch schedelhersenletsel (LTSHL) of matig-ernstig schedelhersenletsel (MESHL) gebruikt. Bij LTSHL is de schade vaak beperkt en is herstel goed mogelijk. MESHL betreft ernstige schade aan het hersenweefsel, waarbij soms onherstelbare schade is opgetreden.
 
Vroeger werd het primaire hersenletsel ingedeeld als de hersenschudding (commotio cerebri) of de hersenkneuzing (contusio cerebri). Tegenwoordig wordt hiervoor het onderscheid tussen het licht traumatisch schedelhersenletsel (LTSHL) of matig-ernstig schedelhersenletsel (MESHL) gebruikt. Bij LTSHL is de schade vaak beperkt en is herstel goed mogelijk. MESHL betreft ernstige schade aan het hersenweefsel, waarbij soms onherstelbare schade is opgetreden.
<br><br>
+
 
 
Behalve schade aan de hersenen kan er ook schade optreden aan de omliggende structuren, zoals het schuren van de bloedvaten. Afhankelijk van welke vaten bloeden kan er sprake zijn van een slagaderlijk [[epiduraal hematoom]] of een aderlijk [[subduraal hematoom]]. Het [[epiduraal hematoom]] komt vaak samen voor met een [[schedelbasis fractuur]] en wordt gerekend tot de ernstige hersenletsels.
 
Behalve schade aan de hersenen kan er ook schade optreden aan de omliggende structuren, zoals het schuren van de bloedvaten. Afhankelijk van welke vaten bloeden kan er sprake zijn van een slagaderlijk [[epiduraal hematoom]] of een aderlijk [[subduraal hematoom]]. Het [[epiduraal hematoom]] komt vaak samen voor met een [[schedelbasis fractuur]] en wordt gerekend tot de ernstige hersenletsels.
 
<br><br>
 
<br><br>
 +
 +
Men dient bedacht te zijn op schedelhersenletsel indien:
 +
· Na het doormaken van een [[hoogenergetisch trauma]]
 +
· Na een kracht die heeft ingewerkt op het hoofd (of nek) van het slachtoffer ([[trauma capitis]])
 +
· Bij wonden of hematomen in nek of op het hoofd (actief zoeken!)
 +
· Bij [[bewusteloosheid]] na een ongeval
 +
· Bij gebruik van [[bloedverdunners]] (deze geven een hoger risico op bloedingen in het hoofd, ook na een klein trauma)
 +
· Verwardheid, vergeetachtigheid, desoriëntatie en/of aanwezigheid van onderstaande symptomen
 
Bij schedelhersenletsels moet men altijd bedacht zijn op de mogelijke aanwezigheid van [[wervelletsel]] en [[dwarslaesie]].
 
Bij schedelhersenletsels moet men altijd bedacht zijn op de mogelijke aanwezigheid van [[wervelletsel]] en [[dwarslaesie]].
 +
 
===Klachten en symptomen===
 
===Klachten en symptomen===
 
Na een ongeval waarbij een klap tegen het hoofd is gekomen raakt een slachtoffer vaak bewusteloos. Afhankelijk van de duur van de bewusteloosheid spreekt men over LTSHL of MESHL. Bij LTSHL is het slachtoffer korter dan 15 minuten bewusteloos, bij MESHL langer dan 15 minuten. Dit onderscheid is echter arbitrair en niet echt relevant voor de eerstehulpverlener, omdat men in de praktijk niet gaat wachten tot een slachtoffer weer aanspreekbaar is. Ook bij bloedingen in het hoofd kan bewusteloosheid optreden. Op straat is het niet mogelijk onderscheid te maken.
 
Na een ongeval waarbij een klap tegen het hoofd is gekomen raakt een slachtoffer vaak bewusteloos. Afhankelijk van de duur van de bewusteloosheid spreekt men over LTSHL of MESHL. Bij LTSHL is het slachtoffer korter dan 15 minuten bewusteloos, bij MESHL langer dan 15 minuten. Dit onderscheid is echter arbitrair en niet echt relevant voor de eerstehulpverlener, omdat men in de praktijk niet gaat wachten tot een slachtoffer weer aanspreekbaar is. Ook bij bloedingen in het hoofd kan bewusteloosheid optreden. Op straat is het niet mogelijk onderscheid te maken.
<br><br>
+
 
 +
Behalve stoornissen in het bewustzijn is er vaak ook sprake van irritatie, traagheid, sufheid en moeheid. Het slachtoffer kan misselijk zijn en zelfs braken, soms veroorzaakt door een verhoogde druk in de [[schedel]].
 +
 
 
Bij vrijwel alle hersenletsels kan er sprake zijn van [[amnesie]] oftewel vergeetachtigheid. Post traumatische [[amnesie]] (vergeetachtigheid na het ongeval) kenmerkt zich door inprentingsstoornissen, het slachtoffer weet niet wat er gebeurt is en zal blijven vragen waar hij is, wie jij bent en wat er gebeurt is. Soms kan het slachoffer zich ook niet herinneren wat hij aan het doen was voor het ongeval, of wat hij die dag voor het ongeval nog meer gedaan heeft. Dat wordt retrograde [[amnesie]] genoemd. Afhankelijk van de ernst van het hersenletsel zal de [[amnesie]] langer duren en ernstiger zijn.
 
Bij vrijwel alle hersenletsels kan er sprake zijn van [[amnesie]] oftewel vergeetachtigheid. Post traumatische [[amnesie]] (vergeetachtigheid na het ongeval) kenmerkt zich door inprentingsstoornissen, het slachtoffer weet niet wat er gebeurt is en zal blijven vragen waar hij is, wie jij bent en wat er gebeurt is. Soms kan het slachoffer zich ook niet herinneren wat hij aan het doen was voor het ongeval, of wat hij die dag voor het ongeval nog meer gedaan heeft. Dat wordt retrograde [[amnesie]] genoemd. Afhankelijk van de ernst van het hersenletsel zal de [[amnesie]] langer duren en ernstiger zijn.
  
 
==Overzicht symptomen traumatisch schedelhersenletsel==
 
==Overzicht symptomen traumatisch schedelhersenletsel==
De onderstaande indeling geeft een overzicht van symptomen die gezien kunnen worden bij
+
Hersenletsels geven vele klachten en symptomen, met als belangrijkste een verandering in het bewustzijn. Sommige symptomen zijn specifiek voor hersenletsel, ze worden hoofdzakelijk bij deze groep gezien. Er zijn ook minder specifieke symptomen die bij hersenletsel optreden, zoals misselijkheid en braken, die ook bij buikgriep gezien worden. Sommige symptomen zijn niet heel specifiek, maar maken wel dat men sterk aan hersenletsel denkt.
traumatisch schedelhersenletsel. Deze indeling kan een handvat geven bij het herkennen van
+
schedelhersenletsels en inschakelen van professionele hulp.
+
====Enkele niet specifieke symptomen:====
Men dient bedacht te zijn op schedelhersenletsel indien:
+
* Misselijkheid en braken
· Na het doormaken van een hoogenergetisch trauma (HET)
+
* [[Hoofdpijn]]
· Na een kracht die heeft ingewerkt op het hoofd (of nek) van het slachtoffer (trauma capitis)
+
* Bleke huid
· Bij wonden of hematomen in nek of op het hoofd (actief zoeken!)
+
* Duizeligheid
· Bij bewusteloosheid na een ongeval
+
 
· Bij gebruik van bloedverdunners (deze geven een hoger risico op bloedingen in het hoofd, ook
+
====Symptomen die een sterke aanwijzing zijn voor schedelhersenletsel:====
na een minimaal trauma)
+
* [[Bewustzijnstoornissen]] en veranderingen in [[bewustzijn]] (let op de duur)
· Verwardheid, amnesie, desoriëntatie en/of aanwezigheid van onderstaande symptomen
+
* Sufheid en traagheid
Een slachtoffer die mogelijk schedelhersenletsel heeft, kan vele symptomen hebben.
+
* Posttraumatische [[amnesie]] (let op de duur)
Enkele niet specifieke symptomen:
+
* Retrograde [[amnesie]]
· Misselijkheid en braken
+
* Onrust, irritatie en verwardheid
· Hoofdpijn
+
* Dof gevoel of tintelingen (denk ook aan [[wervelletsel]]!)
· Bleek zien
+
 
· Duizeligheid
+
====Alarmsymptomen voor schedelhersenletsel====
Symptomen die een sterke aanwijzing zijn voor schedelhersenletsel:
+
Er zijn enkele symptomen die met name bij hersenletsel gezien worden, zogenaamde alarmsymptomen. Indien deze gevonden worden moet men er als eerstehulpverlener van uit gaan dat er ook een grote kans op wervelletsel is.
· Bewustzijnstoornissen en veranderingen in bewustzijn (let op de duur)
+
* Pupilafwijkingen ([[anisocorie]]:verschil in pupilgrootte)
· Sufheid en traagheid
+
* [[Battle-sign]]
· Posttraumatische amnesie (let op de duur)
+
* [[Brilhematoom]]
· Retrograde amnesie
+
* [[Hersenvocht]] of bloed uit de neus of een van de oren van het slachtoffer
· Onrust, irritatie en verwardheid
+
* [[Uitvalsverschijnselen]]
· Dof gevoel of tintelingen
+
* [[Bewusteloosheid]]
Dan zijn er nog symptomen die een sterk vermoeden kunnen geven op secundair letsel of een acute
+
 
bloeding in de schedel. Indien er een van deze alarmsymptomen aanwezig is dan moet er zo snel
 
mogelijk professionele hulp ingeschakeld worden.
 
· Pupilafwijkingen (met name anisocorie, zie afbeelding)
 
· Battle-sign
 
· Brilhematoom
 
· Liquor of bloed uit de neus of een van de oren van het slachtoffer
 
· Uitvalsverschijnselen
 
· Bewusteloosheid
 
 
==Algemeen handelen bij traumatische schedelhersenletsels==
 
==Algemeen handelen bij traumatische schedelhersenletsels==
De vitale functies (ABC) zijn van levensbelang voor de patiënten met een probleem in de Disability.
+
Schedelhersenletsels zijn een categorie ernstige letsels, die kunnen varieren van een 'eenvoudige' hersenschudding (LTSHL) tot zeer ernstige letsels waarbij in korte tijd achteruitgang optreedt met overlijden als gevolg. Het inschatten van de ernst van het hersenletsel is lastig, zeker voor de eerstehulpverlener die in een drukke omgeving zijn werk moet uitoefenen. Hier uit komt voort dat de eerstehulpverlener doorgaans geen risico neemt en van het ergste uit gaat. Deze pagina geeft enkele handvatten om een inschatting te maken, maar bij het geringste vermoeden op schedelhersenletsel, hoe licht ook, wordt altijd een arts gewaarschuwd of worden de [[112|hulpdiensten]] ingeschakeld.
Immers, secundair hersenletsel is het gevolg van hypoxie of hypotensie. Het ABC dient dus als eerste te
+
 
worden gecontroleerd, zoals beschreven in het protocol DRS. ABCDE. Wees er altijd op bedacht dat
+
De vitale functies kunnen als gevolg van hersenletsel ernstig gestoord raken, de benadering volgens de [[ABCDE-methodiek]] zorgt voor een gestructureerde benadering. Hersenletsel kan het [[ademcentrum]] in de [[hersenen]] beschadigen, de [[luchtweg]] bedreigen door [[bewusteloosheid]] en diverse reflexen in gevaar brengen. Omgekeerd kunnen stoornissen in andere [[vitale functies]] zoals de [[ademhaling]] en [[circulatie]] leiden tot verminderde bloedtoevoer naar de hersenen, waardoor een zuurstoftekort optreedt en de hersenfuncties in gevaar komen. Daarom is het van belang om de vitale functies regelmatig te controleren en waar mogelijk stoornissen te behandelen om verergering van het hersenletsel te voorkomen.
een bewusteloos slachtoffer na een trauma wervelletsels aan cervicale, thoracale of lumbale
+
 
wervelkolom kan hebben. Onnodig manoeuvreren van een bewusteloos slachtoffer dient dan ook ten
+
Een aantal factoren verhogen het risico op (ernstig) schedelhersenletsel of maken het lastiger om de inschatting correct te maken. Gebruik van bloedverdunners geeft een groter risico op het ontstaan van bloedingen, ook bij relatief kleine trauma aan het hoofd. Dit is een reden om iemand laagdrempelig door een arts te laten zien, ook al zijn er niet direct symptomen. Gebruik van alcohol en drugs maakt het lastiger om goed de klachten uit te vragen en ook zullen symptomen minder duidelijk zijn. Ook dit is een reden om professionele hulp in te schakelen.
alle tijden voorkomen te worden.
+
 
Het is van belang goed na te gaan of het slachtoffer bloedverdunners gebruikt. Gebruik van
+
Nadat iemand een trauma aan het hoofd heeft doorgemaakt is goede observatie van belang. Immers, soms duurt het enige tijd voordat er klachten optreden en het slachtoffer verslechterd. Probeer vast te leggen wat de verandering van symptomen in de tijd is, of de reacties veranderen en welke symptomen er bij komen. Soms treden de alarmsymptomen pas na een tijdje op en is er in eerste instantie alleen sprake van wat niet-specifieke klachten. Realiseer je dat kortdurende bewusteloosheid niet altijd wordt opgemerkt, waardoor het letsel mee lijkt te vallen, terwijl er later toch verslechtering optreedt.
antistollingsmedicatie komt, kan het risico op intracraniële bloedingen bij ouderen sterk verhogen. Een
 
trauma aan het hoofd in combinatie met gebruik van bloedverdunners is altijd een reden om iemand
 
door te verwijzen naar de spoedeisende hulp. Tevens hebben ouderen vanwege degeneratie van de
 
ankervenen in het hoofd een verhoogd risico op intracraniele bloedingen na een trauma.
 
Figuur : Pupillen.
 
Boven: Myosis
 
Midden: Mydriasis
 
Onder: Anisocorie (assymetrie).
 
  
Het is van belang dat een slachtoffer met hersenletsel goed geobserveerd wordt, zodat complicaties
+
Bij bewusteloosheid zorgt men voor een vrije luchtweg, bij voorkeur door gebruik van de [[chinlift]] zonder de nek te kantelen, er is immers risico op wervelletsel. Om die reden wordt bij voorkeur de [[stabiele zijligging]] niet uitgevoerd, tenzij het slachtoffer alleen gelaten moet worden. Het draaien van het slachtoffer gebeurt bij voorkeur met gebruik van de [[logg-roll]]. Denk aan het voorkomen van [[onderkoeling]], dek een slachtoffer af met een deken.
zoals bloedingen tijdig worden opgemerkt. Let hierbij ook op de pupillen en de mate van reactie van het
 
slachtoffer. De mate van bewustzijn kan worden gedefinieerd als alert, somnolent (het slachtoffer slaapt
 
makkelijk in, maar reageert bij aanspreken), soporeus (alleen reactie op schudden) of comateus. Een
 
eenvoudigere manier van indelen is volgens de AVPU schaal: Alert, reagerend op Verbale stimulatie,
 
reagerend op Pijn of Unresponsive. Tevens kan de Glasgow Coma Scale (ook wel EMV-score genoemd)
 
gebruikt worden om de mate van bewustzijnsdaling te bepalen, deze wordt elders in het hoofdstuk
 
besproken.
 
  
Leg het slachtoffer plat neer. Inden het slachtoffer bewusteloos is, blijf dan de chinlift vasthouden,
+
[[Categorie:Trauma]]
zonder hierbij de nek te manipuleren. De stabiele zijligging is gecontra-indiceerd omdat er een kans is
+
[[Categorie:Hoofd-_en_hersenletsel]]
op wervelletsel. Alleen als de patiënt gaat braken moet ter preventie van aspiratie zeer voorzichtig de
 
stabiele zijligging worden toegepast, men moet dan bij voorkeur met meerdere hulpverleners zijn en de
 
patiënt als een boomstam omrollen, het zogenaamde log-rolling. De log-roll is een methode om met 4 of
 
meer hulpverleners een slachtoffer zo stabiel mogelijk te draaien, waarbij manipulatie van de
 
wervelkolom wordt vermeden. Dit valt echter buiten dit blokboek, daar het een handeling is die veel
 
training vergt.
 
Zorg verder dat het slachtoffer niet afkoelt en stel het slachtoffer gerust. Blijf regelmatig de vitale functies
 
controleren.
 
==Overzicht handelen bij het vermoeden op schedelhersenletsel==
 
Men dient zich te realiseren dat schedelhersenletsels een zeer divers en gemend beeld kunnen geven,
 
dat niet altijd gemakkelijk te herkennen is. Het is van groot belang zich te realiseren dat niet alle
 
symptomen direct optreden of op de voorgrond staan en dat ze pas later optreden. Denk hierbij aan een
 
slachtoffer dat hard op het hoofd is gevallen en bij aantreffen wat misselijk is, hoofdpijn heeft en niet
 
meer precies weet waar hij is. Na enige tijd kunnen er alsnog alarmsymptomen optreden, zoals verschil
 
in pupilgrootte en een Battle sign. Alarmsymptomen of specifieke symptomen hoeven dus niet direct
 
aanwezig te zijn.
 
Een slachtoffer met niet-specifieke symptomen, kortdurend bewustzijnsverlies en/of kortdurende
 
amnesie dient naar de huisarts of de spoedeisende hulp worden gebracht.
 
Soms treed bewustzijnsverlies niet op of was deze zo kort dat deze niet werd opgemerkt, maar zijn er
 
wel sterke aanwijzingen voor schedelhersenletsel zoals sufheid, traagheid en hoofdpijn. In dat geval
 
dient het slachtoffer ook door een arts worden gezien.
 
Indien een slachtoffer langdurig bewusteloos is of langdurig amnesie heeft met eventueel nietspecifieke
 
klachten, neem dan het zekere voor het onzekere en bel 112. Als er alarmsymptomen zijn
 
dient er altijd 112 gebeld te worden.
 
Is het slachtoffer bewusteloos, blijf dan ABC controleren (denk aan de chinlift!) en voorkom onderkoeling
 
van het slachtoffer. Zorg ervoor dat het slachtoffer zo min mogelijk bewogen wordt.
 
Bij een slachtoffer dat bij bewustzijn is, moet ABC gecontroleerd blijven worden. Ga tevens na of het
 
slachtoffer geen ander letsel heeft. Voorkom onderkoeling van het slachtoffer en zorg ervoor dat het
 
slachtoffer zo min mogelijk beweegt. Het slachtoffer kan het beste liggend vervoerd worden of wachten
 
op de komst van professionele hulp.
 
Een slachtoffer met LTSHL dient altijd door een arts gezien te worden. Voor een slachtoffer met MESHL
 
dient met spoed professionele hulp te worden ingeschakeld.
 
Op straat zal het onderscheid tussen de diverse typen hersenletsel lastig te maken zijn. Het verdient de
 
aanbeveling om ieder slachtoffer dat een trauma aan het hoofd heeft gehad en niet direct klachten heeft
 
enige tijd te observeren, om tijdig secundair hersenletsel te onderkennen en te (laten) behandelen. Bij
 
ongevallen worden veel bijkomende letsels gezien, zoals wervelletsels en andere ernstige
 
verwondingen, die door een verminderd bewustzijn van het slachtoffer gemakkelijk gemist kunnen
 
worden. Bij twijfel, bel dan altijd 112!
 

Huidige versie van 6 dec 2012 om 16:03

Auteur: Pim / Supervisor: Pim / Co-auteur: [[]] / Niveau: Gevorderd / Paginastatus: Gecontroleerd. Laatste bewerking: Pim. Zie ook Handleiding.

Eerste Hulp Wiki zoekt schrijvers! Schrijf jij ook mee?


Snelle Eerste Hulp tips?
ehbo.nl
Hersenletsel en bewusteloosheid


Hoofd- en hersenletsel, ook wel trauma capitis genoemd, omvat alle letsels en verwondingen aan het hoofd, de schedel en de hersenen als gevolg van een trauma tegen het hoofd. Hersenletsel betekent schade aan de hersenen en omliggende structuren binnen de schedel als gevolg van een ongeval, door ziekte of een aangeboren afwijking. Op deze pagina wordt het traumatische schedelhersenletsel besproken, letsels aan de hersenen en/of schedel als gevolg van een ongeval of hoogenergetisch trauma. De niet traumatische hersenletsels worden besproken op de pagina's: niet-traumatisch hersenletsel. Bij hoofdwonden dient men altijd bedacht te zijn op het bestaan van hersenletsel.

Veel gebruikte termen rondom hoofd- en hersenletsel zijn:

  • Trauma capitis: alle verwondingen en letsels aan het hoofd, schedel en hersenen.
  • Hersenschudding of commotio cerebri
  • Hersenkneuzing of contusio cerebri

Inleiding

Het hoofd is een kwetsbaar deel van ons lichaam en hersenletsels komen veelvuldig voor in het dagelijks leven als gevolg van ongevallen in het verkeer, thuis, op het werk en tijdens sport. Hersenletsel kan leiden tot ernstige invaliditeit en overlijden en het is dan ook zaak dit tijdig te herkennen en adequaat Eerste Hulp te verlenen.

Bij een ongeval kan er schade optreden direct aan de hersenen, dat primair hersenletsel genoemd wordt. De hersenen zijn omgeven door diverse structuren, zoals de schedel, de hersenvliezen en bloedvaten. Afhankelijk van het ongeval kan er ook secundaire schade ontstaan als gevolg van letsels aan deze structuren, zoals door een bloeding of zwelling van het hersenweefsel. Door de schade die is ontstaan aan de hersenen en de omliggende structuren kan er drukopbouw binnen de schedel plaatsvinden waardoor meer (secundaire) schade wordt veroorzaakt. Al deze ontwikkelingen hebben zuurstoftekort in het hersenweefsel tot gevolg, waarbij onherstelbare schade kan ontstaan.

Vroeger werd het primaire hersenletsel ingedeeld als de hersenschudding (commotio cerebri) of de hersenkneuzing (contusio cerebri). Tegenwoordig wordt hiervoor het onderscheid tussen het licht traumatisch schedelhersenletsel (LTSHL) of matig-ernstig schedelhersenletsel (MESHL) gebruikt. Bij LTSHL is de schade vaak beperkt en is herstel goed mogelijk. MESHL betreft ernstige schade aan het hersenweefsel, waarbij soms onherstelbare schade is opgetreden.

Behalve schade aan de hersenen kan er ook schade optreden aan de omliggende structuren, zoals het schuren van de bloedvaten. Afhankelijk van welke vaten bloeden kan er sprake zijn van een slagaderlijk epiduraal hematoom of een aderlijk subduraal hematoom. Het epiduraal hematoom komt vaak samen voor met een schedelbasis fractuur en wordt gerekend tot de ernstige hersenletsels.

Men dient bedacht te zijn op schedelhersenletsel indien: · Na het doormaken van een hoogenergetisch trauma · Na een kracht die heeft ingewerkt op het hoofd (of nek) van het slachtoffer (trauma capitis) · Bij wonden of hematomen in nek of op het hoofd (actief zoeken!) · Bij bewusteloosheid na een ongeval · Bij gebruik van bloedverdunners (deze geven een hoger risico op bloedingen in het hoofd, ook na een klein trauma) · Verwardheid, vergeetachtigheid, desoriëntatie en/of aanwezigheid van onderstaande symptomen Bij schedelhersenletsels moet men altijd bedacht zijn op de mogelijke aanwezigheid van wervelletsel en dwarslaesie.

Klachten en symptomen

Na een ongeval waarbij een klap tegen het hoofd is gekomen raakt een slachtoffer vaak bewusteloos. Afhankelijk van de duur van de bewusteloosheid spreekt men over LTSHL of MESHL. Bij LTSHL is het slachtoffer korter dan 15 minuten bewusteloos, bij MESHL langer dan 15 minuten. Dit onderscheid is echter arbitrair en niet echt relevant voor de eerstehulpverlener, omdat men in de praktijk niet gaat wachten tot een slachtoffer weer aanspreekbaar is. Ook bij bloedingen in het hoofd kan bewusteloosheid optreden. Op straat is het niet mogelijk onderscheid te maken.

Behalve stoornissen in het bewustzijn is er vaak ook sprake van irritatie, traagheid, sufheid en moeheid. Het slachtoffer kan misselijk zijn en zelfs braken, soms veroorzaakt door een verhoogde druk in de schedel.

Bij vrijwel alle hersenletsels kan er sprake zijn van amnesie oftewel vergeetachtigheid. Post traumatische amnesie (vergeetachtigheid na het ongeval) kenmerkt zich door inprentingsstoornissen, het slachtoffer weet niet wat er gebeurt is en zal blijven vragen waar hij is, wie jij bent en wat er gebeurt is. Soms kan het slachoffer zich ook niet herinneren wat hij aan het doen was voor het ongeval, of wat hij die dag voor het ongeval nog meer gedaan heeft. Dat wordt retrograde amnesie genoemd. Afhankelijk van de ernst van het hersenletsel zal de amnesie langer duren en ernstiger zijn.

Overzicht symptomen traumatisch schedelhersenletsel

Hersenletsels geven vele klachten en symptomen, met als belangrijkste een verandering in het bewustzijn. Sommige symptomen zijn specifiek voor hersenletsel, ze worden hoofdzakelijk bij deze groep gezien. Er zijn ook minder specifieke symptomen die bij hersenletsel optreden, zoals misselijkheid en braken, die ook bij buikgriep gezien worden. Sommige symptomen zijn niet heel specifiek, maar maken wel dat men sterk aan hersenletsel denkt.

Enkele niet specifieke symptomen:

  • Misselijkheid en braken
  • Hoofdpijn
  • Bleke huid
  • Duizeligheid

Symptomen die een sterke aanwijzing zijn voor schedelhersenletsel:

Alarmsymptomen voor schedelhersenletsel

Er zijn enkele symptomen die met name bij hersenletsel gezien worden, zogenaamde alarmsymptomen. Indien deze gevonden worden moet men er als eerstehulpverlener van uit gaan dat er ook een grote kans op wervelletsel is.

Algemeen handelen bij traumatische schedelhersenletsels

Schedelhersenletsels zijn een categorie ernstige letsels, die kunnen varieren van een 'eenvoudige' hersenschudding (LTSHL) tot zeer ernstige letsels waarbij in korte tijd achteruitgang optreedt met overlijden als gevolg. Het inschatten van de ernst van het hersenletsel is lastig, zeker voor de eerstehulpverlener die in een drukke omgeving zijn werk moet uitoefenen. Hier uit komt voort dat de eerstehulpverlener doorgaans geen risico neemt en van het ergste uit gaat. Deze pagina geeft enkele handvatten om een inschatting te maken, maar bij het geringste vermoeden op schedelhersenletsel, hoe licht ook, wordt altijd een arts gewaarschuwd of worden de hulpdiensten ingeschakeld.

De vitale functies kunnen als gevolg van hersenletsel ernstig gestoord raken, de benadering volgens de ABCDE-methodiek zorgt voor een gestructureerde benadering. Hersenletsel kan het ademcentrum in de hersenen beschadigen, de luchtweg bedreigen door bewusteloosheid en diverse reflexen in gevaar brengen. Omgekeerd kunnen stoornissen in andere vitale functies zoals de ademhaling en circulatie leiden tot verminderde bloedtoevoer naar de hersenen, waardoor een zuurstoftekort optreedt en de hersenfuncties in gevaar komen. Daarom is het van belang om de vitale functies regelmatig te controleren en waar mogelijk stoornissen te behandelen om verergering van het hersenletsel te voorkomen.

Een aantal factoren verhogen het risico op (ernstig) schedelhersenletsel of maken het lastiger om de inschatting correct te maken. Gebruik van bloedverdunners geeft een groter risico op het ontstaan van bloedingen, ook bij relatief kleine trauma aan het hoofd. Dit is een reden om iemand laagdrempelig door een arts te laten zien, ook al zijn er niet direct symptomen. Gebruik van alcohol en drugs maakt het lastiger om goed de klachten uit te vragen en ook zullen symptomen minder duidelijk zijn. Ook dit is een reden om professionele hulp in te schakelen.

Nadat iemand een trauma aan het hoofd heeft doorgemaakt is goede observatie van belang. Immers, soms duurt het enige tijd voordat er klachten optreden en het slachtoffer verslechterd. Probeer vast te leggen wat de verandering van symptomen in de tijd is, of de reacties veranderen en welke symptomen er bij komen. Soms treden de alarmsymptomen pas na een tijdje op en is er in eerste instantie alleen sprake van wat niet-specifieke klachten. Realiseer je dat kortdurende bewusteloosheid niet altijd wordt opgemerkt, waardoor het letsel mee lijkt te vallen, terwijl er later toch verslechtering optreedt.

Bij bewusteloosheid zorgt men voor een vrije luchtweg, bij voorkeur door gebruik van de chinlift zonder de nek te kantelen, er is immers risico op wervelletsel. Om die reden wordt bij voorkeur de stabiele zijligging niet uitgevoerd, tenzij het slachtoffer alleen gelaten moet worden. Het draaien van het slachtoffer gebeurt bij voorkeur met gebruik van de logg-roll. Denk aan het voorkomen van onderkoeling, dek een slachtoffer af met een deken.