2
bewerkingen
Wijzigingen
k
Ook |coauthor= [[]]|controller= |supervisor= [[Pim]] |niveau= [[Handleiding#Niveau|Gevorderd]] |status= [[Handleiding#Status|Concept]]}} '''Wervelletsel''' omvat alle letsels van de wervels, [[wervelkolom]] en omliggende structuren. Een wervelletsel is een verstoring van de samenhang en stevigheid van de [[Wervelletselwervelkolom]], waarbij het risico ontstaat dat er schade ontstaat aan het [[ruggenmerg]] zoals een dwarslaesie. De [[wervelkolom]] wordt ingedeeld in drie onderdelen:* De nekwervelkolom ([[cervicaal]], bestaande uit zeven wervels* De borstwervelkolom ([[thoracaal]]) bestaande uit 12 wervels* De lendewervelkolom ([[lumbaal]]), bestaande uit 5 wervels De [[wervelkolom]] bestaat dus uit totaal 24 wervels, begint in de schedel en eindigt in het heiligbeen en het bekken. De wervels worden bijeen gehouden door gewrichten, tussenwervelschijven en banden (ligamenten). Zie ook:Whiplash[[wervelkolom]] en [[Wervelkolom#De wervelkolom en trauma|wervelkolom en trauma]]. Letsels van de [[wervelkolom]] worden meestal veroorzaakt door een [[hoogenergetisch trauma]], waarbij tijdens een ongeval dusdanig veel kracht op de [[wervelkolom]] en de ligamenten wordt uitgeoefend waardoor verschuiving van de gewrichten plaatsvindt en de samenhang verstoord raakt. Het [[ongevalsmechanisme]] is mede bepalend voor de ernst en de plaats van de fracturen in de [[wervelkolom]]. Omdat het [[ruggenmerg]] in de [[wervelkolom]] loopt, is er bij beschadiging van de [[wervelkolom]] groot risico op het optreden van doorsnijding of schade aan het [[ruggenmerg]], ook wel [[dwarslaesie]] genoemd. Door een dwarslaesie treedt uitval op onder het niveau van de doorsnijding. Een dwarslaesie kan zowel gedeeltelijk als geheel zijn. Bij een gedeeltelijke doorsnijding van het ruggenmerg zal een deel van de functies onder het niveau van de dwarslaesie intact blijven, mits de schade niet toeneemt, door bijvoorbeeld verplaatsing van het slachtoffer. Bij een volledige dwarslaesie is er uitval van alle functies onder het niveau van de doorsnijding. De meest voorkomende plaatsen waar fracturen van de wervelkolom voorkomen zijn de nekwervelkolom en de borstwervelkolom. Een wervelleltsel hoeft niet per se door een groot ongeval op te treden. Door veranderingen in het bot of de structuren van de wervelkolom, bijvoorbeeld door ziekte, kunnen 'spontaan' fracturen optreden. Denk bijvoorbeeld aan botontkalking ([[osteoporose]]), uitzaaiingen van kanker ([[metastasen]]) of andere afwijkingen. Deze fracturen kunnen spontaan of bij een zeer klein trauma al optreden. Ook de [[whiplash]] (een type cervicaal wekedelenletsel) wordt apart genoemd, omdat deze vaak na eenzeer typisch ongevalmechanisme ongevalsmechanisme (kop- staart botsing) voorkomt.
Als EHBO-er is het belangrijk het ongevalsmechanisme te achterhalen, wat initieel bepaalt of er eenverdenking op wervelletsels bestaat. Behalve het ongevalsmechanisme (een hoogenergetisch trauma),zijn er nog andere aanwijzingen waardoor je bedacht wordt op wervelletsels.Een hoge verdenking op cervicaal wervelletsel ontstaat bij[[Categorie:* Ieder hoogenergetisch trauma (HET)* Verwondingen boven het niveau van de clavicula (sleutelbeen)* Ernstige verwondingen elders in het lichaam die eventuele pijn in de nek afleiden (distractinginjuries), hier dient men extra bedacht op te zijn bij alcohol of druggebruik.* Pijnklachten in de hals, spontaan of bij bewegen* Uitstralende pijn in de armen, motorische en/of sensibele stoornissen in de bovenste en/ofonderste extremiteit.* Na een flexie/extensietrauma van de nek (zoals men vaak bij een kop-staartbotsing ziet)* Letsel en verwondingen aan het hoofd en de eventuele aanwezigheid van schedelhersenletselLetsels van thoracale en/of lumbale wervels kan bij elke patiënt voorkomen die pijn heeft in de rugWoordenlijst]][[Categorie:* Nadat hij/zij een HET heeft doorgemaakt* Nadat hij/ zij is gevallen op de hiel/ stuit* Na een flexie-/extensietrauma van de romp* Na een val waarbij de rug gedraaid werd (rotatiecomponent). Bij de val met rotatiecomponentheeft het slachtoffer vaak schaafwonden op de schouder.Vaak presenteren slachtoffers zich met lokale pijn in de nek of rug. De symptomen kunnen variëren vangeen/ nauwelijks klachten tot ernstige pijnklachten en een volledige neurologische uitval. Er kunnen ooktintellingen of gevoelsstoornissen zijn in de ledematen of op de romp. Vanwege het karakter van eenHET zijn er vaak nog vele andere (ernstige) letsels aanwezig, die de aandacht kunnen afleiden van dewervelletsels (distracting injuries).<p>Bij een osteoporotische wervelfractuur treed er plotseling pijn op in de rug, nadat het slachtofferbijvoorbeeld van een trapje afgestapt is of is gaan zitten. Soms is er een standsafwijking van de rug.Bij een complete dwarslaesie is het hele ruggenmerg aangedaan en zullen alle functies zijn uitgevallenonder het niveau van het ruggenmergletsel. Symptomen van een complete dwarslaesie zijn:* Pijn in rug of nek* Gevoelloosheid* Verlamming* Incontinentie of urineretentie* Priapisme (blijvende erectie)* Neurogene shockDe functie uitval vindt plaats beneden het niveau van het ruggenmergletsel. Ruggenmergletsel terhoogte van Th12-L2 zal uitval in de benen geven en letsel ter hoogte van C5-Th1 zal uitval van de armenen de benen geven. Een dwarslaesie boven de vierde cervicale wervel geeft complicaties van deademhaling doordat alle aansturing van de ademhalingsspieren is verdwenen.<p>De n. phrenicus die het diafragma innerveert, treedt uit bij C4-6, en deze dwarslaesie is dan ook nietmet het leven verenigbaar. Bij een complete dwarslaesie is door uitval altijd de blaasfunctie aangetastwat zal leiden tot incontinentie of juist het niet kunnen ledigen van de blaas (urineretentie). Ook is ervaak in de acute fase priapisme (penis in blijvende erectiestand).Een slachtoffer met een gedeeltelijke dwarslaesie kan pijn hebben, doordat de banen voor de vitalesensibiliteit nog intact zijn, terwijl de banen van de gnostische sensibiliteit aangedaan zijn. Pijn sluit eendwarslaesie niet uit! Bij een incomplete dwarslaesie kan het slachtoffer tintellingen of een dof gevoelhebben in de nek of rug, of in de ledematen beneden het niveau van de dwarslaesieIndien het slachtoffer bewusteloos is, moet zijn ademweg worden vrijgehouden met behulp van de chinlift,zonder dat daarbij het hoofd gekanteld of de nek gemanipuleerd wordt. Een betere methode is de jaw-thrust die in de professionele hulp wordt toegepast om de luchtweg bij traumapatiënten vrij tehouden. Hierbij zit de hulpverlener achter het slachtoffer en legt de vingers langs de kaak en lift dezeals het ware op. Deze methode valt buiten het bestek van deze EHBO-cursus. Leg het slachtofferabsoluut niet in stabiele zijligging, tenzij het slachtoffer alleen gelaten dient te worden om bijvoorbeeld tegaan alarmeren of als er meerdere slachtoffers zijn die hulp behoeven.Bij een sterke verdenking op een wervelletsel door het ongevalmechanisme of vrijwel zeker aanwezigeletsels wordt altijd 112 gewaarschuwd, hoofd en nek geïmmobiliseerd en het slachtoffer niet meerbewogen. Men gaat altijd uit van het ergste!<br><br>Vanwege deze grote variëteit aan klachtenpresentaties is het belangrijk om na een HET of ander typischongevalmechanisme indien er geen klachten zijn, toch naar de huisarts/SEH te gaan ter controle. In alleandere gevallen dient 112 gebeld te worden. Bij een HET dient in principe altijd een ambulance teworden gewaarschuwd, zodat het slachtoffer gecontroleerd kan worden op wervelletsels, dwarslaesie ofandere letsels.Trauma]]
geen bewerkingssamenvatting
{{Status| class="wikitable"|-| Niveau: '''Gevorderd'''|}mainauthor===Inleiding===Een wervelletsels is een verstoring van de samenhang en stevigheid van de wervelkolom. De wervelkolom begint bij de eerste nekwervel ([[cervicaalPim]], gaat dan bij de zevende nekwervel over in de borstwervelkolom ([[thoracaal]]) bestaande uit 12 wervels en halverwege de rug over in de lendewervelkolom ([[lumbaal]]), bestaande uit 5 wervels. De wervelkolom bestaat dus uit totaal 24 wervels, begint in de schedel en eindigt in het heiligbeen en het bekken.<br><br>Letsels van de wervelkolom worden veroorzaakt door een [[hoogenergetisch trauma]], waarbij tijdens een ongeval dusdanig veel kracht op de wervelkolom en de ligamenten wordt uitgeoefend waardoor verschuiving van de gewrichten plaatsvinden en de samenhang verstoort raakt. Het [[ongevalsmechanisme]] is mede bepalend voor de ernst en de plaats van de fracturen in de wervelkolom. Omdat het ruggenmerg in de wervelkolom loopt, is er bij beschadiging van de wervelkolom groot risico op het optreden van doorsnijding of schade aan het ruggenmerg, ook wel [[dwarslaesie]] genoemd. Door een dwarslaesie treedt uitval op onder het niveau van de doorsnijding.<br><br>Een dwarslaesie kan zowel gedeeltelijk als geheel zijn. Bij een gedeeltelijke doorsnijding van het ruggenmerg zal een deel van de functies onder het niveau van de dwarslaesie in tact blijven, mits de schade niet toeneemt, door bijvoorbeeld verplaatsing van het slachtoffer. Bij een volledige dwarslaesie is er uitval van alle functie onder het niveau van de doorsnijding.<br><br>De meest voorkomende plaats waar facturen van de wervelkolom voorkomen zijn de nekwervelkolom en de borstwervelkolom.<br><br>Een wervelleltsel hoeft niet per se door een groot ongeval op te treden. Door veranderingen in het bot of de structuren van de wervelkolom, bijvoorbeeld door ziekte, kunnen 'spontaan' fracturen optreden. Denk bijvoorbeeld aan botontkalkin ([[osteoporose]]), uitzaaingen van kanker ([[metastasen]]) of andere afwijkingen. Deze fracturen kunnen spontaan of bij een zeer klein trauma al optreden.<br>
===Symptomen en klachten bij wervelletsel en dwarslaesie===
Vanwege het risico op verergering van het letsel en het mogelijke veroorzaken van een dwarslaesie is het essentieel om aan de hand van het [[ongevalsmechanisme]] na te gaan of er sprake is van een [[hoogenergetisch trauma]] en er dus wervelletsel kan bestaan. Bij ieder hoogenergetisch trauma is er de verdenking op wervelletsel, tot het tegendeel in het [[Hulpdiensten:SEH|ziekenhuis]] bewezen is. Er is een aantal specifieke [[ongevalsmechanisme]]n dat vaak voorkomt bij wervelletsel:
Voor een wervelletsel in de nekwervelkolom ([[cervicaal]] wervelletsel) zijn dat:
* Ieder [[hoogenergetisch trauma]]
* Verwondingen boven het niveau van het [[sleutelbeen]] ([[clavicula]]), dus in de nek en aan het hoofd
* Pijnk in de hals, spontaan of bij bewegingen
* Bewusteloosheid na een ongeval, bewusteloosheid en verwondingen aan het hoofd
* Na een voor of achterwaartse beweging van de nek (kop-staartbotsing)
Voor een wervelletsel in de borst- of lendewervelkolom zijn dat:
* Ieder [[hoogenergetisch trauma]]
* Een val recht op de hiel of stuit
* Na een voor of achterwaartse beweging van de romp
* Na een val waarbij de rug gedraaid werd
Op grond van het ongevalsmechanisme kan met een verdenking hebben op wervelletsel, voor die verdenking is het niet noodzakelijk dat het slachtoffer ook daadwerkelijk klachten en symptomen heeft van wervelletsel.
De klachten bij een wervelletsel bestaan vaak uit pijn ter plaatse van de breuk in nek of rug. Soms is er sprake van uitstralende pijn vanuit de nek of rug in armen of benen. Er kunnen tintellingen of een dof gevoel zijn in armen of benen en bij een volledige dwarslaesie is er geen gevoel meer in de ledematen onder het aangedane deel van het ruggenmerg.
Realiseer je dat ernstige verwondingen elders in het lichaam af kunnen leiden van de pijn in de nek of rug. Dit is ook het geval bij gebruik van alcohol, bewustzijnsstoornissen en drugsgebruik. Dit worden ook wel afleidende verwondingen of distracting injuries genoemd.
Bij een complete dwarslaesie (en soms ook bij een gedeeltelijke dwarslaesie worden vaak ook nog andere symptomen gezien. Op de voorgrond staat uitval, het onvermogen ledematen te bewegen en gevoelloosheid. Daarnaast kan er sprake zijn van urineverlies of het onvermogen te urineren. Bij mannen kan een blijvende erectie optreden ([[priapisme]]), zij zijn zich daar vaak niet van bewust. Als gevolg van onderbreking van het [[autonome zenuwstelsel]] kan ook [[neurogene shock]] optreden.
Bij zeer hoge dwarslaesies in de nekwervelkolom (ter hoogte van de 3e en 4e nekwervel) kunnen [[stoornissen in de ademhaling]] optreden als gevolg van doorsnijding van de zenuwen die de [[ademhaling]] aansturen. Dit is niet met het leven verenigbaar.
===Handelen bij wervelletsel en dwarslaesie===
* Benader het slachtoffer volgens de [[ABCDE-methodiek]]
* Ga vroegtijdig het [[ongevalsmechanisme]] na en beoordeel of er sprake is van een [[hoogenergetisch trauma]] of een ongeval dat wervelletsel kan veroorzaken
* Indien er een [[hoogenergetisch trauma]] heeft plaatsgevonden of er een verdenking is op wervelletsel:
** Immobiliseer de nek van het slachtoffer met de [[handgreep van Zäch]] of [[manuele fixatie]]
** Instrueer het slachtoffer om niet meer te bewegen en geen 'ja' of 'nee' te schudden
* Waarschuw 112
* Wees bedacht op stoornissen in de [[vitale functies]], het bestaan van [[hoofd- en hersenletsel]] en [[Shock#Neurogene shock|neurogene shock]]