Shock: verschil tussen versies

Uit Eerste Hulp Wiki
Ga naar: navigatie, zoeken
[gecontroleerde versie][kwaliteitsversie]
(Inleiding op onderwerp)
k (Cardiogene shock)
 
(43 tussenliggende versies door 4 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1: Regel 1:
 +
{{Status|
 +
|mainauthor= [[Pim]]
 +
|coauthor= [[]]
 +
|controller= [[Marieke]]
 +
|supervisor= [[Pim]]
 +
|niveau= [[Handleiding#Niveau|Beginner/Gevorderd]]
 +
|status= [[Handleiding#Status|Gecontroleerd]]
 +
}}
 +
 +
 +
{{LinkBox1|
 +
|LinkCategorie= Algemeen
 +
|LinktitleOK= Shock
 +
|LinkOK= http://www.ehbo.nl/tips/shock-dreigende-shock/
 +
|LinktitleRK= Shock
 +
|LinkRK=
 +
}}
 +
 +
De definitie van '''shock''' is een tekort aan circulerend volume met als gevolg dat er onvoldoende bloeddoorstroming in de weefsels plaatsvindt met als gevolg dat er onvoldoende zuurstof voor de cellen wordt aangevoerd. Hierdoor ontstaat ernstige schade aan weefsels en organen. Shock is niet de toestand die vaak door journalisten beschreven wordt: dat een slachtoffer in 'shock' is afgevoerd naar het ziekenhuis. Dit is eerder een psychische shocktoestand waarin het slachtoffer dusdanig door een ongeval geschokt is dat communicatie met hem tijdelijk niet mogelijk is.
 +
 
==Shock algemeen==
 
==Shock algemeen==
  
 
===Inleiding shock===
 
===Inleiding shock===
De definitie van shock is een tekort aan circulerend volume resulterend in een inadequate perfusie (doorstroming van bloed) van de weefsels. Het bloed is het belangrijkste transportmiddel voor zuurstof in het lichaam. Een tekort aan bloed in de circulatie zal dan ook resulteren in een tekort aan doorbloeding van de weefsels. Hierdoor treedt een tekort aan zuurstofaanbod in de weefsels op, en zullen afvalstoffen onvoldoende worden afgevoerd. Het zuurstoftekort in de weefsels zorgt voor schade in de weefsels die bij langere duur onherstelbaar is.
+
De definitie van shock is een tekort aan circulerend volume resulterend in een inadequate perfusie (doorstroming van bloed) van de weefsels. Er is een disbalans tussen de zuurstofaanvoer en de zuurstofvraag in de weefsels. Het bloed is het belangrijkste transportmiddel voor zuurstof in het lichaam. Een tekort aan bloed in de circulatie zal dan ook resulteren in een tekort aan doorbloeding van de weefsels. Een tekort aan bloed zal ook zorgen dat de [[bloeddruk]] daalt. Hierdoor treedt een tekort aan zuurstofaanbod in de weefsels op, en zullen afvalstoffen onvoldoende worden afgevoerd. Het zuurstoftekort en de ophoping van afvalstoffen zorgt voor schade in de weefsels die bij langere duur onherstelbaar is.
<br>
+
 
<br>
+
Shock is niet de toestand zoals de term die vaak in de media gebruikt wordt. Journalisten beschrijven vaak dat een slachtoffer in shock is afgevoerd naar het ziekenhuis. Dit is eerder een psychische shocktoestand waarin het slachtoffer dusdanig door een ongeval geschokt is dat communicatie met hem tijdelijk niet mogelijk is.
 +
 
 
Het tekort aan circulerend volume kan verschillende oorzaken hebben. Hierdoor is het mogelijk om shock globaal in vier categorien in te delen, namelijk:
 
Het tekort aan circulerend volume kan verschillende oorzaken hebben. Hierdoor is het mogelijk om shock globaal in vier categorien in te delen, namelijk:
* Hypovolemische shock: een absoluut tekort aan circulerend volume, door ernstig bloedverlies of extreem vochtverlies.
+
* '''Hypovolemische shock:''' een absoluut tekort aan circulerend volume, door ernstig bloedverlies of extreem vochtverlies.
* Distributieve shock: een relatief tekort aan circulerend volume, doordat het bloed niet op de juiste plaats zit, zoals bij een allergische (anafylactische) reactie.
+
* '''Distributieve shock:''' een relatief tekort aan circulerend volume, doordat het bloed niet op de juiste plaats zit, zoals bij een allergische (anafylactische) reactie.
* Obstructieve shock: een belemmering van de circulatie zorgt voor een verminderde circulatie van bloed, zoals een bloedprop die een ader afsluit.
+
* '''Obstructieve shock:''' een obstructie van de circulatie (buiten het hart) zorgt voor een verminderde circulatie van bloed, zoals een bloedprop die een ader afsluit.
* Cardiogene shock: de pompfunctie van het hart is aangedaan, waardoor het hart niet in staat is om voldoende bloed rond te pompen.
+
* '''Cardiogene shock:''' de pompfunctie van het hart is aangedaan, waardoor het hart niet in staat is om voldoende bloed rond te pompen, zoals bij een [[hartinfarct]].
 +
 
 +
De bovenstaande vormen van shock zijn abstract en lastig voor te stellen. De onderstaande afbeelding geeft schematisch het verschil weer tussen een absoluut tekort aan circulerend volume en een relatief tekort aan circulerend volume. Bij een absoluut tekort is er minder vulling van het vaatbed en dus minder bloed in hetzelfde vaatvolume. Bij een relatief tekort is de hoeveelheid bloed hetzelfde als in een gezond persoon, alleen zit dit bloed niet langer in de vaten, of is het volume van de vaten toegenomen. Dat kan bijvoorbeeld bij (extreme) vaatverwijding ([[vasodilatatie]]), waardoor de totale inhoud (het vaatvolume) toeneemt, terwijl de hoeveelheid bloed hetzelfde blijft. Er is dus een relatief tekort aan bloed.
 +
 
  
De bovenstaande vormen van shock zijn abstract en lastig voor te stellen. De bijgaande afbeelding geeft schematisch het verschil weer tussen een absoluut tekort aan circulerend volume en een relatief tekort aan circulerend volume. Bij een absoluut tekort is er minder vulling van het vaatbed en dus minder bloed in het zelfde volume. Bij een relatief tekort is de hoeveelheid bloed hetzelfde als in een gezond persoon, alleen zit dit bloed niet langer in de vaten, of is het volume van de vaten toegenomen. Dat kan bijvoorbeeld bij (extreme) vaatverwijding, waardoor de totale inhoud (het vaatvolume) toeneemt, terwijl de hoeveelheid bloed hetzelfde blijft. Er is dus een relatief tekort aan bloed.
+
[[Bestand:Shockschema.png|800px|center]]
<br>
 
<br>
 
Bij de obstructieve en cardiogene shock is het bloedvolume en het vaatvolume onveranderd, maar is er een probleem met de vaten en de motor die de circulatie op gang houden. Een obstructieve shock kenmerkt zich, zoals de naam al laat raden, door een obstructie of belemmering van de bloedstroom, door bijvoorbeeld een bloedprop die een groot vat afsluit of een groot vat dat wordt afgekneld. Bij een cardiogene shock is de oorzaak in het hart gelegen, het hart is niet langer in staat om een adequate circulatie op gang te houden. Dat kan bijvoorbeeld door schade aan het hart.
 
  
===Symptomen en klachten===
+
Bij de '''obstructieve''' en '''cardiogene shock''' is het bloedvolume en het vaatvolume onveranderd, maar is er een probleem met de vaten en de motor die de circulatie op gang houden, het hart. Een obstructieve shock kenmerkt zich, zoals de naam al laat raden, door een obstructie of belemmering van de bloedstroom, door bijvoorbeeld een bloedprop die een groot vat afsluit of een groot vat dat wordt afgekneld. Bij een cardiogene shock is de oorzaak in het hart gelegen, het hart is niet langer in staat om een adequate circulatie op gang te houden. Dat kan bijvoorbeeld door schade aan het hart.
Eerst volgt in verhalende vorm een beschrijving van de bij dit letsel of ziektebeeld behorende verschijnselen, klachten en symptomen. Bedenk dat een klacht iets is wat het slachtoffer aan de hulpverlener kan vertellen, bijvoorbeeld: ik heb hoofdpijn,ik ben misselijk of ik heb een pijnlijke grote teen. Een symptoom is iets wat je als hulpverlener kan waarnemen en door het slachtoffer benoemd kan worden, bijvoorbeeld: braken. Je kunt als hulpverlener waarnemen dat iemand gebraakt heeft. Een bleke huid in het geval van shock zal het slachtoffer niet snel noemen als klacht, maar wordt wel door de hulpverlener waargenomen. Dat wordt dan een symptoom genoemd.
+
 
<br>
+
Shock is een complex ziektebeeld met veel verschillende uitingsvormen. De bovenstaande groepen maken het mogelijk om een goede onderverdeling te maken aan de hand van oorzaak, symptomen en behandeling. Hieronder wordt eerst het algemene beeld bij shock besproken, daarna worden de groepen nader toegelicht.
Beschrijf duidelijk welke vragen een hulpverlener moet stellen, en welke vragen belangrijke informatie kunnen opleveren over de aard van het ziektebeeld.
 
<br><br>
 
Na de symptomen en klachten beschreven te hebben, worden deze overzichtelijk in een tabel geplaatst, zodat ze in één oogopslag overzien kunnen worden.
 
  
{| class="wikitable"
+
===De shockspiraal===
|-
 
! Uitvragen !! Klachten !! Symptomen
 
|-
 
| Vraag 1 <br> Vraag 2 <br> Vraag 3 || Klacht 1 <br> Klacht 2 <br> Klacht 3 || Symptoom 1 <br> Symptoom 2 <br> Symptoom 3 <br> Symptoom 4 <br> Symptoom 5
 
|}
 
  
 +
[[Bestand:Shockspiraal.png|200px|thumb|right|De shockspiraal.]]
 +
Het lichaam heeft diverse mechanismen om zich te beschermen tegen toenemend verlies van het bloedvolume. Wanneer dit verlies echter toeneemt zullen steeds meer mechanismen aangesproken worden en gaan falen. De shockspiraal geeft dit mooi weer. Van buiten naar binnen zullen steeds meer organen geen bloed meer krijgen, om zo de meest vitale organen (de hersenen, hart en longen) te sparen. Indien alle mechanismen zijn uitgeput zal de dood intreden.
  
===Handelen===
+
* [[Zuurstoftekort]] is een van de eerste verschijnselen bij shock, waarvoor het lichaam al snel gaat compenseren door de ademhaling te versnellen en grotere teugen te nemen.
In deze sectie wordt beschreven hoe te handelen bij het beschreven letsel of ziektebeeld. Ook hierbij eerst een tekst in verhalende vorm, waarbij eventueel wat achtergrondinformatie gegeven wordt. Daarna volgt wederom een schematisch overzicht van de behandeling.
+
* Bij een licht bloedverlies zal het lichaam in eerste instantie proberen door middel van het verminderen van de doorbloeding van de huid te verminderen door de vaten samen te knijpen ([[vasoconstrictie]]). Het totale vaatvolume wordt hierdoor verkleind en er is meer bloed beschikbaar in de centrale circulatie (de grote vaten) waardoor de bloeddruk op peil blijft (met name de onderdruk stijgt hierdoor licht). De huid wordt hierdoor bleek en kan koud aanvoelen. Vaak worden de slijmvliezen hierdoor ook droger en geeft het mindere bloedvolume aanleiding tot een dorstprikkel. De [[capillary refill]] is licht vertraagd.
* Stap één van de behandeling
+
* In reactie op de verlaging van het bloedvolume en de lichte daling van de bloeddruk reageert het hart onder invloed van zenuwprikkels en hormonen (onder andere [[adrenaline]]) door sneller te gaan kloppen. De [[hartfrequentie]] neemt daardoor toe waardoor ook de bloeddruk op peil blijft en soms licht zal toenemen. Het slachtoffer gaat zweten en de huid wordt bleker en klammer. Dit zweet komt bij wegvegen meestal niet terug.
* Stap twee van de behandeling
+
* In het volgende stadium  vermindert de doorbloeding van de onderhuidse weefsels en spieren. Hierdoor ontstaat vermoeidheid en krachteloosheid bij het slachtoffer. De ademhaling wordt oppervlakkiger en soms gaat het slachtoffer geeuwen.
* Stap drie van de behandeling
+
* Bij een aanhoudend en toenemend tekort aan circulerend volume zal ook de doorbloeding van het maag-darmstelsel afnemen, om zo de vitale organen zo lang mogelijk van bloed te voorzien. Het slachtoffer kan misselijk zijn en gaat soms braken.
** Indien dit, dan dat
+
* Indien de shock verder vordert en de bloeddruk verder daalt zullen ook de functies van de lever, milt en nieren uitvallen. De verminderde doorbloeding van de nieren zorgt voor een afname van de urineproductie.
** Als dat, dan dit
+
* In het laatste stadium zal de doorbloeding van de hersenen dusdanig afnemen dat het slachtoffer het bewustzijn verliest. Bij toenemend zuurstoftekort in de hersenen zal de ademhalingsfrequentie afnemen en de hartspier zal door zuurstoftekort niet goed meer functioneren. Dit zal uiteindelijk leiden tot een [[hartstilstand]], waardoor het slachtoffer komt te overlijden.
* Stap vier van de behandeling
 
Zijn er dingen die echt niet vergeten moeten worden of essentieel zijn? Dan kunnen ze nogmaals extra in een kader benoemd worden:
 
{| class="wikitable"
 
|-
 
! Essentieel, vergeet niet:
 
|-
 
| Om je aan te melden voor de Eerste Hulp Wiki!
 
|}
 
  
===Overzicht Eerste Hulp===
+
===Algemene symptomen en klachten bij shock===
Sommige thema's zijn erg uitgebreid en er kan veel verteld worden. Om het overzicht te bewaren voor beginnende én gevorderde Eerste Hulpverleners wordt een samenvatting van ieder onderwerp in onderstaand schema gezet:
+
Shock is een levensbedreigend ziektebeeld dat vele gradaties kent, en indien er niet ingegrepen wordt, tot de dood zal leiden. Het slachtoffer zal in de loop van de tijd met het dalen van de bloeddruk en het afnemen van de doorbloeding van weefsels in slechtere conditie komen, meer symptomen krijgen, het bewustzijn verliezen en uiteindelijk overlijden. Het tijdig herkennen en anticiperen op het ontstaan van een shock is dan ook essentieel en bij een vermoeden van shock moet direct professionele hulp worden ingeschakeld.
  
{| class="wikitable"
+
====Gecompenseerde (beginnende) shock====
|-
+
Zoals de shockspiraal hierboven beschrijft heeft het lichaam diverse mechanismen om bij afname van het circulerende bloedvolume te compenseren. Bij kinderen en jongvolwassenen zullen in eerste instantie relatief weinig symptomen van een beginnende shock te zien zijn omdat zij maximaal gebruik kunnen maken van hun compensatiemechanismen. De bloeddruk blijft ondanks het toenemen van de shock relatief lang op peil door compensatie met [[vasoconstrictie]] en toename van de [[hartfrequentie]] (>100/min).
! Koptekst !! Ziektebeeld 1 !! Ziektebeeld 2
 
|-
 
| '''Situatie''' || Wat is er aan de hand? || Hoe is de situatie?
 
|-
 
| '''Verschijnselen''' || Klacht 1 <br> Klacht 2 <br> Symptoom 1 <br> Symptoom 2|| Symptoom 1 <br> Symptoom 2 <br> Symptoom 3 <br>
 
|-
 
| '''Conclusie''' || Ziektebeeld 1 || Ziektebeeld 2
 
|-
 
| '''Handelen''' || Aanwijzing 1 <br> Aanwijzing 2 <br> Bel 112! <br> Aanwijzing 4 || Aanwijzing 1 <br> Aanwijzing 2 <br> Bel 112! <br> Aanwijzing 4
 
|-
 
| '''Opmerkingen''' || Denk er aan om... || Doe vooral niet...
 
|}
 
  
Zoals in bovenstaand voorbeeld worden twee (of meerdere) ziektebeelden besproken. Soms is dat handig omdat ziektebeelden op elkaar lijken en het fijn is om in één schema de verschillen te zien.
+
Ouderen hebben minder compensatiemogelijkheden en zullen eerder een daling van de bloeddruk vertonen waardoor zij sneller in een diepe shock belanden.
  
===Achtergrondinformatie/Verdieping===
+
====Algemene Symptomen====
Sommige onderwerpen lenen zich voor verdieping voor gevorderde hulpverleners. Hier kan achtergrond informatie besproken worden, maar bijvoorbeeld ook:
+
De bovenstaande compensatiemechanismen zorgen samen met de afname van de doorbloeding en de verlaging van de bloeddruk voor de belangrijkste verschijnselen bij shock. De verminderde doorbloeding van de huid en activatie van het sympatische zenuwstelsel leidt tot het bleek en klam worden van de huid, die koud aanvoelt. Ook de slijmvliezen, zoals de lippen, tong en mond zullen hun roze kleur verliezen. De afname van de doorbloeding van de huid is gemakkelijk te testen met de [[capillary refill]]. Doordat het hart probeert meer bloed in de circulatie rond te pompen zal de polsfrequentie toenemen, tot meer dan 100-120 slagen per minuut en zal de pols zwak of week aanvoelen. Dorst is een symptoom van een zeer ernstige shock (geef het slachtoffer '''niets''' te drinken!).
====Professionele hulpverleners====
 
Wat doen professionele hulpverleners bij dit letsel. Let op, beschrijf hier alleen wat de mogelijkheden zijn. Diepgaande uitleg van (voorbehouden) handelingen wordt niet op prijs gesteld.
 
====Wat zijn andere technieken====
 
Beschrijf bijvoorbeeld welke andere technieken er mogelijk zijn, of vroeger gebruikt werden.
 
  
==Ander ziektebeeld binnen dit ziektebeeld==
+
Bij toenemende shock zullen op verschillende terreinen symptomen waar te nemen zijn:
Nog een ander ziektebeeld beschrijven dat past bij dit ziektebeeld of er een onderdeel van is? Bijvoorbeeld: Diabetes Mellitus is onderverdeeld in Hypoglycemie en Hyperglycemie. Dat wordt dan met de Niveau 2 kop aangeduid. Voor de onderverdeling zoals bovenstaand gebruikt men de Niveau 3 kop.
+
* '''Bewustzijn:''' in eerste instantie angst, onrust, later toenemende verwardheid en [[bewustzijnsdaling]]en uiteindelijk leidend tot [[bewusteloosheid]]. Vaak is het slachtoffer licht in het hoofd en/of duizelig, wat toeneemt bij rechtop zitten, als gevolg van een verminderde doorbloeding van de hersenen door de lage [[bloeddruk]].
 +
* '''Ademhaling:''' toenemen van de [[ademfrequentie]], diepere [[ademteug]]en en soms (afhankelijk van de oorzaak) een oppervlakkige ademhaling.
 +
* '''Circulatie:''' in eerste instantie wordt bij gecompenseerde shock alleen een versnelling van de [[hartfrequentie]] (>100/min) waargenomen, later zal ook de [[bloeddruk]] dalen met stoornissen in de andere [[vitale functies]] als gevolg. De [[polsslag]] wordt zwakker voelbaar en in latere stadia zal deze niet meer voelbaar zijn in de pols en later bij het verder dalen van de [[bloeddruk]] ook niet langer in de grote vaten in de liezen en halsslagader.
 +
* '''Huid:''' de huid wordt als gevolg van perifere [[vasoconstrictie]] bleek en kan soms wat grauw uitzien. Daarnaast kan door de verminderde doorbloeding de huid ook koud worden. Er is vaak sprake van (veel) zweten, wat bij wegvegen meestal niet meer terugkomt. Men spreekt ook wel van een koude, klamme huid. De [[capillary refill]] is door de verminderde doorbloeding van de huid vertraagd (>2 seconden). (Let op: bij [[#Distributieve shock|distributieve shock]] kan de huid rood en warm zijn!). Soms is er ook blauwe verkleuring van de huid als gevolg van zuurstoftekort ([[cyanose]]).
 +
* '''Gedrag:''' Het slachtoffer voelt zich ziek en voelt de dood naderen. Het slachtoffer is vaak angstig en onrustig, kan toenemend verward zijn en soms zelfs wat opstandig. In latere stadia wordt het slachtoffer steeds rustiger tot hij het [[bewustzijn]] verliest.
 +
* '''[[Maag-darmstelsel]]''': soms is er sprake van misselijkheid en braken, wat bij slachtoffers met een verminderd bewustzijn kan leiden tot verslikking en [[aspiratie]]! Het slachtoffer heeft als gevolg van een vochttekort veel dorst, de slijmvliezen zijn droog.
  
 +
===Algemeen handelen bij shock===
 +
Iedere groep van shock heeft zijn eigen specifieke handelingen, maar een aantal dingen zijn universeel.
 +
* Probeer de oorzaak van de shock weg te nemen of tot staan te brengen.
 +
* Leg een slachtoffer met een (beginnende) shock altijd plat neer, zodat er voldoende bloed naar de hersenen blijft gaan.
 +
* Stel het slachtoffer gerust en laat het slachtoffer niet alleen.
 +
* Geef een slachtoffer met shock, ondanks zijn (enorme) dorst, nooit te drinken. Drinken brengt het risico op verslikken met zich mee en zorgt voor activatie van het maagdarm stelsel. Hierdoor wordt bloed onttrokken aan de toch al kleine hoeveelheid circulerend bloed en zal de shock verergeren. Wel kan men alleen de lippen bevochtigen om de dorstprikkel te dempen.
 +
* Verplaats een slachtoffer met shock zo min mogelijk, omdat iedere beweging zorgt voor spiergebruik en daarmee het openen van vaten in de spieren, hierdoor zal het circulerend volume verder afnemen en de shock verergeren.
 +
* Wrijf een slachtoffer niet warm en probeer het slachtoffer niet actief op te warmen, hierdoor gaan de vaten in de huid open staan en zal het circuleren volume afnemen en de shock verergeren.
  
===Inleiding op onderwerp===
+
==Hypovolemische shock==
Zoals bovenstaand
+
Hypovolemsiche shock ontstaat door een absoluut tekort aan circulerend bloedvolume, er is minder bloed doordat er sprake is van ernstig bloed- of vochtverlies. Dat kan zowel door een bloeding, inwendig dan wel uitwendig, zijn, maar ook door brandwonden of diarree. Hoeveel bloed er verloren moet gaan voordat er shockverschijnselen optreden is afhankelijk van het percentage van het totale circulerende volume dat verloren is. Bedenk dat een volwassene veel meer bloed kan verliezen dan een kind, immers een volwassene heeft gemiddeld 5-6 liter bloed, terwijl een kind 80ml bloed per kilo lichaamsgewicht heeft.
  
===Symptomen en klachten===
+
===Oorzaken===
Zoals bovenstaand
+
Hypovolemische schok wordt veroorzaakt door ernstig bloed of vochtverlies. Het meest voor de hand liggend is dan natuurlijk de ernstige (slagaderlijke) bloeding, of een inwendige bloeding na bijvoorbeeld een ongeval. Denk bijvoorbeeld aan het stuur in de buik na val van fiets. Ook enkele botbreuken kunnen tot veel (inwendig) bloedverlies leiden, zoals een fractuur van het bovenbeen. Spontaan kunnen in de borst- of buikholte bloedingen optreden als gevolg van scheuren van de grote bloedvaten ([[aneurysma]]), bloedingen van de maag of darmen of organen in de buik. Symptomen hiervan kunnen zijn: (acute) [[pijn in de buik]], bloedbraken, bloederige of zwarte diarree ([[melaena]]).
  
===Handelen===
+
Daarnaast kan bij brandwonden door blaarvorming veel vochtverlies optreden, het vocht wordt dan aan de vaten onttrokken en verlaat het lichaam via de verbrande huid. Bij jonge kinderen en ouderen kan ook langdurig braken of diarree zonder voldoende vochtinname leiden tot uitdroging en shock.
Zoals bovenstaand
 
  
===Overzicht Eerste Hulp===
+
===Behandeling===
Zoals bovenstaand
+
De belangrijkste behandeling is het stoppen van het bloedverlies. Het slachtoffer moet plat worden neergelegd, eventueel met de benen omhoog om het bloed dat zich in de benen bevindt naar de vitale organen te brengen. Dit wordt alleen uitgevoerd indien er géén sprake is van wervelletsel, of fracturen van de benen of het bekken. Schakel daarbij ook professionele hulp in.
 +
Als er sprake is van een hypovolemische shock door een van de andere genoemde oorzaken, schakel dan gelijk professionele hulp in
  
===Achtergrondinformatie/Verdieping===
+
==Distributieve shock==
Zoals bovenstaand
+
De distributieve shock is een lastig  begrip. Zoals de naam zegt heeft het met 'distributie' te maken.  Distributie is verdeling, of in dit geval, de verdeling van het bloed in  het lichaam. Het bloed is grotendeels wel aanwezig in de vaten en  weefsels, echter niet langer in de meest vitale weefsels en organen. Er  is sprake van een relatief tekort aan bloed. De hoeveelheid bloed is  niet afgenomen, maar het vaatvolume is toegenomen en de verdeling van  het bloed in de vaten is ongunstig. De toename van het vaatvolume wordt  meestal veroorzaakt door het verwijden van de vaten  ([[Vasodilatatie|vasodilatatie]]) van de kleine perifere vaten. Dat  betekent dat bij deze groep shock het bloed bijvoorbeeld vooral in de kleine aders in de huid zit, in plaats van in de grote vaten. Hierdoor daalt de bloeddruk en neemt de doorstroming van de vitale weefsels en organen af.
  
 +
===Anafylactische shock===
 +
De meest  bekende vorm van de distributieve shock is de anafylactische shock. Deze  wordt veroorzaakt door een hevige allergische reactie van het lichaam  op een bepaalde lichaamsvreemde stof, zoals bijvoorbeeld rubber (latex),  pinda's, of insectensteken. Dit wordt ook wel [[Anafylaxie|anafylaxie]]  genoemd. Als reactie op het contact met de lichaamsvreemde stof, treden er in het lichaam diverse ontstekingsreacties op. De stoffen die  hierbij vrijkomen zorgen voor verwijding ([[vasodilatatie]]) van met name de kleine perifere vaten, zoals in de huid. Daarnaast gaan de  kleine vaten 'lekken' en zal er vocht (geen bloed, de bloedcellen blijven binnen de vaten) buiten de vaten treden. Hierdoor gaan weefsels zwellen. Er is dus sprake van een relatief tekort aan  bloedvolume, deels omdat het vaatvolume is toegenomen, deels omdat er  vocht uit de vaten naar de omliggende weefsels lekt.
  
 +
====Symptomen====
 +
Anafylaxie  is qua symptomen beduidend verschillend met de andere groepen van shock. Waar bij een 'gewone' hypovolemische shock het slachtoffer bleek  en koud is, zal een slachtoffer met een anafylactische shock juist rood en warm zijn. Dat wordt veroorzaakt door de veranderde verdeling van het  bloed. Het bloed hoopt zich immers op in de vaten in de huid, die door de reactie open staan. Hierdoor kleurt de huid rood en wordt hij warm. Soms is de huid droog, soms is hij vochtig door zweet. Behalve de rode kleur zal er ook zwelling optreden van lichaamsdelen door het uittreden  van vocht uit de bloedbaan. Vaak is dit goed op te merken in het gezicht, de tong en de armen en benen. Er zijn ook diverse  verschijnselen aanwezig die passen bij een [[Anafylaxie|hevige allergische reactie]], zoals benauwdheid, een gierende ademhaling, duizeligheid, misselijkheid, enzovoorts.
  
 +
====Behandelen====
 +
Een  anafylactische shock is een levensbedreigende situatie, waarbij behalve de shock op zich, ook de zwelling in en rond de luchtwegen voor grote  problemen kan zorgen. De achteruitgang van het slachtoffer na contact met de lichaamsvreemde stof kan zeer snel verlopen en binnen 10 minuten  tot een zeer ernstige shock en overlijden leiden.
 +
<br><br>
 +
Slachtoffers  die bekend zijn met [[anafylaxie]] zullen doorgaans een  [[Epipen|Epipen®]] of [[Epipen|Anapen®]] bij zich dragen. Dat is een  speciale injectiespuit waarmee het slachtoffer zich in geval van nood zelf een injectie met [[Adrenaline|adrenaline]] kan geven. [[Adrenaline]] is een hormoon dat onder andere zorgt voor het  samenknijpen ([[vasoconstrictie]]) van de vaten in de huid, waardoor het  bloed als het ware wordt teruggeperst naar de grote vaten en de  bloeddruk (tijdelijk) toeneemt. De pen is eenvoudig te gebruiken omdat  deze automatisch de juiste hoeveelheid adrenaline geeft. De pen geeft  een automatische injectie in het onderhuidse weefsel en zal binnen 3-5  minuten werken. De werking is echter kortdurend en zal ongeveeer 15-20  minuten aanhouden. Dat betekent dat er nog steeds noodzaak is om snel naar het ziekenhuis te gaan (per ambulance!) om verdere behandeling in  te zetten. Soms is er een tweede injectie nodig als de klachten terugkeren.
  
 +
===Septische shock===
 +
Bij een  septische shock veroorzaken bacterien of andere ziektekiemen voor een  hevige reactie van het immuunsysteem en treedt er door het vrijkomen van diverse stoffen verwijding van de vaten op en ontstaat er een shock. Slachtoffers of patiënten hebben vaak hoge koorts en kunnen last hebben van koude rillingen. Dit zijn rillingen die niet te stoppen zijn en zeer heftig kunnen zijn.
 +
Hierbij kun je als EHV-er zelf vaak weinig hulp bieden. Het inschakelen van professionele hulp is hierbij erg belangrijk.
  
Shock Het effect van te weinig circulerend bloed is shock. Bij shock verdeelt het lichaam het resterende bloed zodanig, dat zo lang mogelijk de hersenen van bloed voorzien blijven. Ter compensatie van het bloedverlies verhoogt de hartfrequentie, maar als er te weinig bloed in de circulatie zit, blijft de bloeddruk laag. Als eerste (bij ongeveer 1 liter bloedverlies) wordt het bloed aan de huid en de nieren onttrokken: Het slachtoffer wordt bleek en stopt met urine te produceren. Bij verdere shock (1,5 liter) wordt ook het maag-darmstelsel onttrokken van bloed: er wordt geen voedsel en vocht meer opgenomen en de patiënt wordt dorstig. Verdere verschijnselen zijn: snelle oppervlakkige ademhaling, verwardheid, angst, uiteindelijk bewustzijnsverlies. Na verlies van ongeveer 2 – 2,5 liter bloedverlies sterft het slachtoffer. De behandeling van shock is het aanvullen van het verloren volume en het stoppen van de bloeding of opheffen van een andere reden voor de shock. Het aanvullen gebeurt in de geneeskundige combinatie door middel van infusietherapie. Het stelpen van bloedingen is alleen mogelijk bij uitwendige bloedingen: inwendige bloedingen zijn alleen chirurgisch te behandelen. Tekenen van shock: -Bleekheid in het gelaat, slijmvliezen en vingers -Capillaire refill > 2 seconden -Snelle (>120 p/m) zwakke pols -Snelle ademhaling -Bloeddruk: bovendruk onder de 90 mmHg -Dorst (nooit laten drinken!): dit is een teken van ernstige, vergevorderde shock
+
===Neurogene shock===
 +
Een  neurogene shock ontstaat soms bij een (volledige) dwarslaesie, als de zenuwen van het [[Autonome_zenuwstelsel|autonome zenuwstelsel]] worden  doorgesneden. Dit zenuwstelsel kan de spanning van de vaten regelen en zorgt met name voor het samenknijpen van de vaten ([[vasoconstrictie]]).  Als dit zenuwstelsel uitvalt zal er vaatverwijding ([[vasodilatatie]]) optreden en een shock ontstaan.
  
 +
==Obstructieve shock==
 +
Zoals de naam  eigenlijk al zegt, bij obstructieve shock is er een belemmering van de  circulatie door iets dat in de vaten zit, of dat van buiten af op de  vaten drukt. Het volume van het bloed en het vaatvolume is ongewijzigd,  het bloed kan echter niet meer naar de vitale weefsels en organen  getransporteerd worden door dat er een obstructie is. Uiteraard raak je van een obstructie in een klein vat, zoals een ader in een arm niet in shock. Er moet sprake zijn van een belemmering in een van de grote vaten, zoals de holle ader (vena cava) die aderlijk bloed aanvoert naar het hart, of in de longen. Hierdoor is er geen bloedstroom meer richting het hart en zal  het hart niet meer het benodigde hartminuutvolume kunnen leveren (het  bloed kunnen uitpompen) om een goede circulatie en bloeddruk op peil te  houden. Wanneer slechts een klein vat is aangedaan, dan kunnen wel stoornissen in bijvoorbeeld de arm optreden.
  
 +
Obstructieve shock is meestal het gevolg van een andere aandoening in de circulatie. Een aantal mogelijke oorzaken zijn:
 +
* '''[[Longembolie]]''': een embolie is meestal een bloedstolsel of bloedprop die ergens in de perifere vaten (de grote vaten in armen of benen) ontstaat en met de bloedstroom meegevoerd wordt naar de grote vaten. Deze prop loopt op een bepaald moment vast, als de grote vaten weer overgaan in een netwerk van kleine vaten, zoals in de longen. Hier kan de prop niet verder en zorgt deze voor een obstructie. In de longen is dan bijvoorbeeld sprake van een [[longembolie]], die vaak veroorzaaktwordt door een stolsel uit de benen (een [[diep veneuze trombose]]). Dedoorbloeding van de longen en de mogelijkheid om zuurstof in het bloed op te nemen wordt hierdoor ernstig beperkt. Afhankelijk van de grootte van de bloedprop zal er een shock optreden, of slechts benauwdheid met wat pijn bij de ademhaling. De opstopping in de longen zorgt ervoor dat er te weinig bloed naar de linkerkamer van het hart kan worden doorgevoerd en er dus minder bloed zal worden rondgepompt.
  
 +
* '''[[Harttamponade]]''': het hart is omgeven door het [[hartzakje]]. Indien er vocht, zoals bloed, tussen de [[hartspier]] en het [[hartzakje]] terecht komt zal de druk rondom het hart toenemen en wordt het samentrekken en ontspannen van de hartspier bemoeilijkt. Bij een hoge druk in het [[hartzakje]] kan het hart nauwelijks meer ontspannen en ontstaat er een obstructie. Het probleem is dus niet in de [[hartspier]] zelf gelegen, maar komt van buiten af. De hoeveelheid bloed die het hart per slag nog kan rondpompen neemt sterk af en veroorzaakt shock.
 +
* '''[[Spanningspneumothorax]]''': een  [[spanningspneumothorax]] is een gecompliceerde klaplong, waarbij de  druk in de borstkas sterk toeneemt. Hierdoor worden de grote aders (met  name de [[holle ader]] of vena cava) afgekneld, om dat zij een slappere  wand hebben ten opzichte van de grote slagaders ([[aorta]]). De aanvoer van bloed naar het hart sterk neemt sterk af waardoor het hart minder  goed kan vullen en bloed kan rondpompen.
 +
====Symptomen====
 +
Behalve  de specifieke symptomen die de bovenstaande aandoeningen geven, zijn er  naast de klassieke shockverschijnselen ook nog enkele zaken specifiek  voor de obstructieve shock. De obstructie zorgt voor een toename van de  druk in de aders, omdat er wel bloed wordt aangevoerd, maar niets wordt afgevoerd. Dit is te zien aan de grote aders in de hals ([[vena  jugularis]]) die gaan opzwellen en als een onderhuidse kabel zichtbaar  worden aan de zijkanten van de hals. Daarnaast kan het slachtoffer klagen over pijn op de borst, pijn bij de ademhaling en ernstige benauwdheid.
  
Shock
+
====Behandeling====
Inleiding
+
De behandeling van de obstructieve shock is met name gericht op het voorkomen van verergering van de shock. Daar kan je als eerstehulpverlener niet veel aan doen, behalve als er sprake is van een [[Zuigende_borstwond|zuigende borstwond]] en een [[spanningspneumothorax]]. Daarbij kan de wond worden afgeplakt om  toename van de druk in de borstkas te voorkomen.
In het algemeen taalgebruik wordt het woord shock gebruikt voor iemand die hevig geschrokken is, ook
 
wel ‘shocktoestand’ genoemd. Medici bedoelen wat anders als ze het hebben over shock. Shock is een
 
toestand van inadequate weefselperfusie en daardoor onvoldoende weefseloxygenatie (ischemie). Er
 
komt te weinig bloed bij belangrijke organen. Daardoor krijgen die organen te weinig zuurstof. Dat
 
betekent dat er een ernstige levensbedreigende stoornis in de circulatie bestaat. De ernst van de
 
hypovolemische shock is afhankelijk van de hoeveelheid bloed die verloren is.
 
< 20 % van het bloed verloren is een lichte shock
 
20 % - 40 % van het bloed verloren is een matige shock
 
> 40 % van het bloed verloren is een ernstige shock
 
Volwassenen hebben ongeveer 5 liter bloed. Voor kinderen geldt ongeveer 80ml bloed/kg
 
lichaamsgewicht. Dat betekent dat een pasgeboren kind (ongeveer 3,5 kg) al in ernstige shocktoestand
 
verkeert als hij 112 ml bloed verliest. Dat is ongeveer een half frisdankglas vol.
 
Pathofysiologie
 
Shock kan op verschillende manieren ontstaan. Al die verschillende oorzaken zijn in te delen in 4
 
verschillende mechanismen.
 
Hypovolemische shock:
 
Dit soort shock is reeds besproken bij bleeding control. Door verlies van grote hoeveelheden
 
bloed/vocht daalt de druk in de bloedvaten. Als dit onder een bepaald niveau komt, kunnen vitale
 
weefsels niet meer goed geperfundeerd worden. Een hypovolemische shock hoeft niet altijd door
 
bloedverlies te ontstaan. Het verlies van veel lichaamsvocht zal uiteindelijk ook leiden tot een
 
ondervulling in de vaten. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij een ernstige uitdroging (bij langdurig
 
braken of diarree). Vooral bij ouderen en baby’s dient hier extra op gelet te worden. Ook bij ernstige
 
brandwonden kan veel vocht verloren gaan.
 
Cardiogene shock:
 
Bij deze vorm van shock is primair het hart aangedaan. Door verminderde contractiliteit van het hart kan
 
er minder bloed rondgepompt worden. Het hart heeft niet meer de kracht om aan de benodigde
 
zuurstofvraag te voldoen. Het hartminuutvolume daalt en als reactie daarop stijgt de weerstand van de
 
perifere vaten. Hierdoor verbetert weliswaar de bloeddruk, maar het wordt tevens moeilijker voor het hart
 
om tegen die weerstand in te pompen. Het bloed hoopt zich op in de venen voor het hart. Er is sprake
 
van een neerwaartse spiraal. Zonder ingrijpen zal dit tot de dood leiden.
 
De meest voorkomende oorzaak van cardiogene shock is een acuut myocardinfarct. De grootte van het
 
infarct is bepalend voor de ernst van shock. Shock treedt op bij verlies van meer dan 40% van het
 
hartspierweefsel. Dit hoeft niet gelijk bij één infarct te gebeuren, het kan ook een stapeling zijn bovenop
 
oude infarcten uit het verleden. Andere mogelijke oorzaken zijn acute ontsteking van de harstpier,
 
kapotte hartkleppen en ritmestoornissen.
 
Obstructieve shock
 
Obstructieve shock ontstaat als er op een vitaal punt in de bloedsomloop een obstructie bestaat
 
waardoor het bloed er niet meer door kan. Daardoor kan het bloed niet meer geoxygeneerd worden en
 
kan het ook niet meer naar de vitale organen. De obstructie moet zich wel voordoen in één van de grote
 
lichaamsvaten. Wanneer een obstructie in één kleiner vat optreed, wordt in dat deel van het lichaam de
 
bloedtoevoer afgesloten, maar dit heeft geen shock tot gevolg. Er kunnen echter wel functiestoornissen
 
optreden in het betreffende lichaamsdeel.
 
5BOSA2 – Vaardigheden 96 Acute Geneeskunde
 
Er zijn verschillende aandoeningen bekend waarbij een obstructieve shock kan optreden. Een aantal
 
voorbeelden daarvan zijn:
 
· Harttamponade: Als er vocht (bijvoorbeeld bloed) in het hartzakje komt, neemt de druk toe.
 
Hierdoor krijgt het hart steeds minder ruimte om zichzelf te ontplooien. Uiteindelijk is de druk zo
 
hoog dat het hart zich nauwelijks kan vullen. Hierdoor pompt het hart per slag telkens maar
 
weinig bloed rond en ontstaat er shock.
 
· Longembolie: Als een embolus in de longvaten terecht komt (vaak als gevolg van een trombus
 
die in venen van de benen ontstaat, een trombosebeen), wordt de doorgankelijkheid van de
 
longvaten ernstig beperkt. Doordat er mediatoren vrijkomen die de bloedvaten in de longen
 
samen laten knijpen, is er nog minder doorgankelijkheid voor het bloed. De opstopping in de
 
kleine circulatie zorgt ervoor dat er te weinig bloed wordt aangeleverd in de linkerkamer.
 
Daardoor is er te weinig bloed dat in het lichaam gepompt kan worden.
 
· Spanningspneumothorax: bij een spanningspneumothorax (zie hoofdstuk Breathing) stijgt de
 
druk in de thorax, waardoor de grote lichaamsaders afgeknepen kunnen worden door de hoge
 
druk. Met name de venen zijn daar gevoelig voor omdat de wand veel minder stevig is als die
 
van arteriën. Dit resulteert in verminderde bloedaanvoer voor het hart met als gevolg shock.
 
Distributieve shock:
 
Bij deze vorm van shock staat een verkeerde verdeling van het bloed op de voorgrond. Er is voldoende
 
vocht in het lichaam, maar het gaat naar de verkeerde plaats gedistribueerd. De perifere vaten gaan
 
open staan en worden permeabel voor vocht. Hierdoor gaat het bloed naar de periferie en daar treedt
 
veel vocht uit, waardoor er ook altijd sprake is van een hypovolemische component. Die hypovolemie is
 
echter relatief en niet absoluut zoals bij de hypovolemische shock. Er is namelijk wel voldoende vocht in
 
het lichaam, maar op de verkeerde plek. Verschillende oorzaken voor distributieve shock zijn:
 
· Anafylactische shock: Bij een anafylactische reactie is er sprake van een heftige allergische
 
reactie op lichaamsvreemde stoffen. Bij het binnendringen van lichaamsvreemde stoffen kunnen
 
mensen die daar gevoelig voor zijn een te sterke afweerreactie afgeven. Hierdoor gaan de vaten
 
in de periferie open staan. Het bloed gaat zich dan ophopen in de periferie, waardoor het niet
 
meer beschikbaar is voor de vitale organen in de kern van het lichaam. Bovendien worden de
 
perifere vaten extra doorlaatbaar voor vocht. Er treedt veel vocht uit de vaten, waardoor er ook
 
nog sprake is van een relatieve hypovolemie. Een anafylactische reactie kan ontstaan bij een
 
groot aantal uiteenlopende stoffen. Meest bekend zijn echter de insectensteken, röntgencontrastmiddelen,
 
voedsel en medicatie zoals antibiotica. Het beeld van de anafylactische
 
shock wordt uitgebreider beschreven in het hoofdstuk Disability paragraaf Anafylaxie.
 
· Septische shock: Sommige bacteriën kunnen toxines produceren die de vaten open zetten en
 
permeabel maken voor vocht. Als die bacteriën in het bloed zitten, dan kan daardoor een sepsis
 
ontstaan. Ook gisten en schimmels kunnen sepsis veroorzaken.
 
· Neurogene shock: Als er een laesie van het ruggenmerg ontstaat, dan vallen ook de autonome
 
zenuwen onder dat niveau uit. De vasomotore regulatie raakt ontregelt. Daardoor gaan de
 
bloedvaten onder dat niveau open staan en gaat het bloed zich daar ophopen.
 
5BOSA2 – Vaardigheden Acute Geneeskunde 97
 
Symptomen
 
Tussen de verschillende vormen van shock zijn verschillen en overeenkomsten. Dat maakt ook dat
 
sommige dingen specifiek zijn voor één bepaalde vorm, terwijl andere symptomen bij alle vormen van
 
shock voor kunnen komen. De onderstaande tabel dient als hulp om te differentiëren tussen
 
verschillende soorten shock.
 
  
 +
==Cardiogene shock==
 +
Bij een cardiogene shock is de primaire oorzaak in het hart gelegen. Door een hartaandoening is het hart minder goed in staat het bloed rond te pompen en de [[circulatie]] op peil te houden. Het hart knijpt minder goed samen en heeft niet voldoende kracht. De hoeveelheid bloed die door het hart per minuut wordt rondgepompt ([[hartminuutvolume]]) neemt af, waardoor de bloeddruk daalt en de eerste compensatiemechanismen starten. Het samenknijpen van de vaten in de huid ([[vasoconstrictie]]) zorgt voor een tijdelijke verhoging van de bloeddruk, maar maakt het voor het hart moeilijker om het bloed rond te pompen omdat er niet meer voldoende kracht voor is. Het bloed hoopt zich op in de grote aders die naar het hart toe leiden. Vaak zijn er [[gestuwde halsvenen]] en wordt het slachtoffer ernstig benauwd door vocht dat in de longen komt ([[longoedeem]]. Het optreden van dit type shock zal snel leiden tot de noodzaak van reanimatie.
  
 +
===Oorzaken===
 +
De meest voorkomende oorzaak van cardiogene shock is een acuut [[hartinfarct]] of acuut [[hartfalen]]. Afhankelijk van de ernst van het infarct en de schade aan de hartspier zal er een shock ontstaan. Mensen die reeds een zwak hart hebben, of eerder infarcten hebben doorgemaakt, lopen een groter risico. Ook kunnen [[hartritmestoornissen]] een oorzaak zijn van cardiogene shock.
  
 +
===Behandeling===
 +
De eerstehulpverlener kan vaak niet meer doen dan professionele hulp inschakelen, de vitale functies goed in de gaten houden en reanimatie starten indien het slachtoffer het bewustzijn verliest en stopt met ademen. Door de grote schade aan het hart is helaas de prognose vaak slecht. De benen mogen bij een slachtoffer met een cardiogene shock niet omhoog gelegd worden, hierdoor zal meer bloed worden aangevoerd naar het hart waardoor het hart nog zwaarder belast wordt.
  
Handelen
+
==Achtergrondinformatie==
Shock is een levensbedreigende situatie. Als EHBO-er kun je de shock echter zelden verhelpen. Het is
+
Shock kan worden onderverdeeld in verschillende klassen, waarbij de progressie van het ziektebeeld wordt beschreven. Dit is met name voor professionele hulpverlening van belang, maar schetst een aardig beeld voor de gevorderde eerstehulpverlener.
dus erg belangrijk dat er met spoed professionele hulp wordt ingeschakeld.
 
De EHBO-er kan proberen om de oorzaak van shock weg te nemen en daardoor verergering te
 
voorkomen.
 
Een ernstige bloeding (als oorzaak van een hypovolemische shock) kan bijvoorbeeld gestelpt worden.
 
Een exogene thoraxwond met als gevolg een obstructieve shock kan afgeplakt worden zodat er niet
 
meer lucht in de thoraxholte komt en de drukopbouw tot staan komt.
 
Bij cardiogene shock kan de circulatie een tijdje op gang gehouden worden met behulp van reanimatie.
 
De pompfunctie van het hart zal echter zeer zelden weer normaal worden.
 
Hiervoor is altijd professionele hulp nodig. Zelfs in het geval dat professionele hulp op tijd aanwezig is,
 
is de prognose slecht.
 
Een anafylactische shock kan tijdelijk verholpen worden door een injectie te geven met adrenaline.
 
Veel mensen die van zichzelf weten dat ze allergisch zijn hebben van de arts adrenaline gekregen in
 
een auto-injector (Epipen® of Anapen®). Deze pen is heel gemakkelijk te gebruiken, omdat
 
automatisch de goede hoeveelheid adrenaline wordt gegeven. Adrenaline zorgt voor het vernauwen van
 
perifere vaten. Door de anafylactische reactie waren de vaten juist open gaan staan. De adrenaline
 
behoort binnen 3-5 minuten te werken, het effect van de adrenaline zal echter niet langer dan 15-20
 
minuten aanhouden. Er moet dus zo snel mogelijk medische hulp gezocht worden. Een tweede injectie
 
kan nodig zijn om de bloeddruk in stand te houden totdat medische hulp aanwezig is.
 
Meer informatie over de adrenaline auto-injector is te vinden op Blackboard
 
In het algemeen lijkt het zinvol om bij shock de benen van het slachtoffer omhoog te leggen, zodat
 
bloed uit de benen naar vitale delen kan. Alleen bij de cardiogene shock is het beter om de benen niet
 
omhoog te doen. Het hart heeft namelijk al veel moeite om het beschikbare bloed weg te pompen. Een
 
groter aanbod leidt in dat geval niet tot meer hartfunctie en geeft alleen maar nog meer druk in het hart.
 
Hieronder in de tabel staat nog eens samengevat wat te doen bij shock:
 
 
  
 +
{| class="wikitable"
 +
|-
 +
! Klasse !! Percentage<br>totale bloedvolume !! Volume<br>verlies !! Symptomen
 +
|-
 +
| Klasse I || tot 15% || - || Beperkte toename van [[hartfrequentie]], pols goed voelbaar
 +
|-
 +
| Klasse II || 15-30% || 750-1000ml || Versnelde [[hartfrequentie]], versnelde [[ademhaling]], zwakke polsslag, normale [[bloeddruk]], angst, soms bleekheid
 +
|-
 +
| Klasse III || 30-40% || 1500-2000ml || [[Bewustzijnsveranderingen]], onrust, angst, verwardheid, versnelde [[hartfrequentie]], versnelde [[ademhaling]], zwakke polsslag, bloeddrukdaling, bleekheid, klamme huid, vertraagde [[capillary refill]]
 +
|-
 +
| Klasse IV || >40% || 2000ml || [[Bewustzijnsveranderingen]], [[bewusteloosheid]], onrust, angst, verwardheid, sterk versnelde [[harfrequentie]], versnelde [[ademhaling]], moeilijk voelbare polsslag, sterke bloeddrukdaling, bleekheid, klamme huid, sterk vertraagde [[capillary refill]]
 +
|}
  
  
 +
==Bronvermelding==
 +
Voor deze pagina zijn onder andere de volgende bronnen gebruikt: <ref>Het Oranje Kruis Boekje, 26ste druk, H. van der Pols (Het Oranje Kruis, 2011) ISBN 978-90-06-92171-7</ref><ref name="okih">Handleiding Instructeurs Eerste Hulp, bij 26ste druk, 2e oplage (Het Oranje Kruis, 2011)</ref><ref>EHBO Leren en Doen, M. van Beukering/S. Verhoeven (Nationale Bond EHBO, 2011) ISBN 978-90-816995-1-8</ref><ref name="tintinalli">Tintinalli's Emergency Medicine, 7th Edition, J Tintinalli (McGrawHill Medical, 2011) ISBN 978-0-07-148480-0</ref><ref name="atlas">ATLS: Advanced Trauma Life Support Program for Doctors, 8th Edition, American College of Surgeons (American College of Surgeons, Chicago, 2008) ISBN 978-1-880696-31-6</ref>
 +
<references/>
  
Niet doen bij shock:
+
[[Categorie:Trauma]][[Categorie:Onwelwordingen]]
Slachtoffers met shock hebben vaak erg veel dorst. Ze mogen echter nooit te drinken krijgen, dit leidt
 
namelijk tot activatie van het spijsverteringsstelsel met als gevolg dat er nog meer bloed van de vitale
 
organen wordt onttrokken. Daarnaast is er door het verminderde bewustzijn van het slachtoffer een
 
groter risico op aspiratie. Wat je wel kunt doen, is de lippen van het SO bevochtigen: hierdoor wordt de
 
dorstprikkel verminderd.
 

Huidige versie van 18 dec 2014 om 19:50

Auteur: Pim / Supervisor: Pim / Co-auteur: [[]] / Niveau: Beginner/Gevorderd / Paginastatus: Gecontroleerd. Laatste bewerking: Dennisvv. Zie ook Handleiding.

Eerste Hulp Wiki zoekt schrijvers! Schrijf jij ook mee?


Snelle Eerste Hulp tips?
ehbo.nl
Shock

De definitie van shock is een tekort aan circulerend volume met als gevolg dat er onvoldoende bloeddoorstroming in de weefsels plaatsvindt met als gevolg dat er onvoldoende zuurstof voor de cellen wordt aangevoerd. Hierdoor ontstaat ernstige schade aan weefsels en organen. Shock is niet de toestand die vaak door journalisten beschreven wordt: dat een slachtoffer in 'shock' is afgevoerd naar het ziekenhuis. Dit is eerder een psychische shocktoestand waarin het slachtoffer dusdanig door een ongeval geschokt is dat communicatie met hem tijdelijk niet mogelijk is.

Shock algemeen

Inleiding shock

De definitie van shock is een tekort aan circulerend volume resulterend in een inadequate perfusie (doorstroming van bloed) van de weefsels. Er is een disbalans tussen de zuurstofaanvoer en de zuurstofvraag in de weefsels. Het bloed is het belangrijkste transportmiddel voor zuurstof in het lichaam. Een tekort aan bloed in de circulatie zal dan ook resulteren in een tekort aan doorbloeding van de weefsels. Een tekort aan bloed zal ook zorgen dat de bloeddruk daalt. Hierdoor treedt een tekort aan zuurstofaanbod in de weefsels op, en zullen afvalstoffen onvoldoende worden afgevoerd. Het zuurstoftekort en de ophoping van afvalstoffen zorgt voor schade in de weefsels die bij langere duur onherstelbaar is.

Shock is niet de toestand zoals de term die vaak in de media gebruikt wordt. Journalisten beschrijven vaak dat een slachtoffer in shock is afgevoerd naar het ziekenhuis. Dit is eerder een psychische shocktoestand waarin het slachtoffer dusdanig door een ongeval geschokt is dat communicatie met hem tijdelijk niet mogelijk is.

Het tekort aan circulerend volume kan verschillende oorzaken hebben. Hierdoor is het mogelijk om shock globaal in vier categorien in te delen, namelijk:

  • Hypovolemische shock: een absoluut tekort aan circulerend volume, door ernstig bloedverlies of extreem vochtverlies.
  • Distributieve shock: een relatief tekort aan circulerend volume, doordat het bloed niet op de juiste plaats zit, zoals bij een allergische (anafylactische) reactie.
  • Obstructieve shock: een obstructie van de circulatie (buiten het hart) zorgt voor een verminderde circulatie van bloed, zoals een bloedprop die een ader afsluit.
  • Cardiogene shock: de pompfunctie van het hart is aangedaan, waardoor het hart niet in staat is om voldoende bloed rond te pompen, zoals bij een hartinfarct.

De bovenstaande vormen van shock zijn abstract en lastig voor te stellen. De onderstaande afbeelding geeft schematisch het verschil weer tussen een absoluut tekort aan circulerend volume en een relatief tekort aan circulerend volume. Bij een absoluut tekort is er minder vulling van het vaatbed en dus minder bloed in hetzelfde vaatvolume. Bij een relatief tekort is de hoeveelheid bloed hetzelfde als in een gezond persoon, alleen zit dit bloed niet langer in de vaten, of is het volume van de vaten toegenomen. Dat kan bijvoorbeeld bij (extreme) vaatverwijding (vasodilatatie), waardoor de totale inhoud (het vaatvolume) toeneemt, terwijl de hoeveelheid bloed hetzelfde blijft. Er is dus een relatief tekort aan bloed.


Shockschema.png

Bij de obstructieve en cardiogene shock is het bloedvolume en het vaatvolume onveranderd, maar is er een probleem met de vaten en de motor die de circulatie op gang houden, het hart. Een obstructieve shock kenmerkt zich, zoals de naam al laat raden, door een obstructie of belemmering van de bloedstroom, door bijvoorbeeld een bloedprop die een groot vat afsluit of een groot vat dat wordt afgekneld. Bij een cardiogene shock is de oorzaak in het hart gelegen, het hart is niet langer in staat om een adequate circulatie op gang te houden. Dat kan bijvoorbeeld door schade aan het hart.

Shock is een complex ziektebeeld met veel verschillende uitingsvormen. De bovenstaande groepen maken het mogelijk om een goede onderverdeling te maken aan de hand van oorzaak, symptomen en behandeling. Hieronder wordt eerst het algemene beeld bij shock besproken, daarna worden de groepen nader toegelicht.

De shockspiraal

De shockspiraal.

Het lichaam heeft diverse mechanismen om zich te beschermen tegen toenemend verlies van het bloedvolume. Wanneer dit verlies echter toeneemt zullen steeds meer mechanismen aangesproken worden en gaan falen. De shockspiraal geeft dit mooi weer. Van buiten naar binnen zullen steeds meer organen geen bloed meer krijgen, om zo de meest vitale organen (de hersenen, hart en longen) te sparen. Indien alle mechanismen zijn uitgeput zal de dood intreden.

  • Zuurstoftekort is een van de eerste verschijnselen bij shock, waarvoor het lichaam al snel gaat compenseren door de ademhaling te versnellen en grotere teugen te nemen.
  • Bij een licht bloedverlies zal het lichaam in eerste instantie proberen door middel van het verminderen van de doorbloeding van de huid te verminderen door de vaten samen te knijpen (vasoconstrictie). Het totale vaatvolume wordt hierdoor verkleind en er is meer bloed beschikbaar in de centrale circulatie (de grote vaten) waardoor de bloeddruk op peil blijft (met name de onderdruk stijgt hierdoor licht). De huid wordt hierdoor bleek en kan koud aanvoelen. Vaak worden de slijmvliezen hierdoor ook droger en geeft het mindere bloedvolume aanleiding tot een dorstprikkel. De capillary refill is licht vertraagd.
  • In reactie op de verlaging van het bloedvolume en de lichte daling van de bloeddruk reageert het hart onder invloed van zenuwprikkels en hormonen (onder andere adrenaline) door sneller te gaan kloppen. De hartfrequentie neemt daardoor toe waardoor ook de bloeddruk op peil blijft en soms licht zal toenemen. Het slachtoffer gaat zweten en de huid wordt bleker en klammer. Dit zweet komt bij wegvegen meestal niet terug.
  • In het volgende stadium vermindert de doorbloeding van de onderhuidse weefsels en spieren. Hierdoor ontstaat vermoeidheid en krachteloosheid bij het slachtoffer. De ademhaling wordt oppervlakkiger en soms gaat het slachtoffer geeuwen.
  • Bij een aanhoudend en toenemend tekort aan circulerend volume zal ook de doorbloeding van het maag-darmstelsel afnemen, om zo de vitale organen zo lang mogelijk van bloed te voorzien. Het slachtoffer kan misselijk zijn en gaat soms braken.
  • Indien de shock verder vordert en de bloeddruk verder daalt zullen ook de functies van de lever, milt en nieren uitvallen. De verminderde doorbloeding van de nieren zorgt voor een afname van de urineproductie.
  • In het laatste stadium zal de doorbloeding van de hersenen dusdanig afnemen dat het slachtoffer het bewustzijn verliest. Bij toenemend zuurstoftekort in de hersenen zal de ademhalingsfrequentie afnemen en de hartspier zal door zuurstoftekort niet goed meer functioneren. Dit zal uiteindelijk leiden tot een hartstilstand, waardoor het slachtoffer komt te overlijden.

Algemene symptomen en klachten bij shock

Shock is een levensbedreigend ziektebeeld dat vele gradaties kent, en indien er niet ingegrepen wordt, tot de dood zal leiden. Het slachtoffer zal in de loop van de tijd met het dalen van de bloeddruk en het afnemen van de doorbloeding van weefsels in slechtere conditie komen, meer symptomen krijgen, het bewustzijn verliezen en uiteindelijk overlijden. Het tijdig herkennen en anticiperen op het ontstaan van een shock is dan ook essentieel en bij een vermoeden van shock moet direct professionele hulp worden ingeschakeld.

Gecompenseerde (beginnende) shock

Zoals de shockspiraal hierboven beschrijft heeft het lichaam diverse mechanismen om bij afname van het circulerende bloedvolume te compenseren. Bij kinderen en jongvolwassenen zullen in eerste instantie relatief weinig symptomen van een beginnende shock te zien zijn omdat zij maximaal gebruik kunnen maken van hun compensatiemechanismen. De bloeddruk blijft ondanks het toenemen van de shock relatief lang op peil door compensatie met vasoconstrictie en toename van de hartfrequentie (>100/min).

Ouderen hebben minder compensatiemogelijkheden en zullen eerder een daling van de bloeddruk vertonen waardoor zij sneller in een diepe shock belanden.

Algemene Symptomen

De bovenstaande compensatiemechanismen zorgen samen met de afname van de doorbloeding en de verlaging van de bloeddruk voor de belangrijkste verschijnselen bij shock. De verminderde doorbloeding van de huid en activatie van het sympatische zenuwstelsel leidt tot het bleek en klam worden van de huid, die koud aanvoelt. Ook de slijmvliezen, zoals de lippen, tong en mond zullen hun roze kleur verliezen. De afname van de doorbloeding van de huid is gemakkelijk te testen met de capillary refill. Doordat het hart probeert meer bloed in de circulatie rond te pompen zal de polsfrequentie toenemen, tot meer dan 100-120 slagen per minuut en zal de pols zwak of week aanvoelen. Dorst is een symptoom van een zeer ernstige shock (geef het slachtoffer niets te drinken!).

Bij toenemende shock zullen op verschillende terreinen symptomen waar te nemen zijn:

  • Bewustzijn: in eerste instantie angst, onrust, later toenemende verwardheid en bewustzijnsdalingen uiteindelijk leidend tot bewusteloosheid. Vaak is het slachtoffer licht in het hoofd en/of duizelig, wat toeneemt bij rechtop zitten, als gevolg van een verminderde doorbloeding van de hersenen door de lage bloeddruk.
  • Ademhaling: toenemen van de ademfrequentie, diepere ademteugen en soms (afhankelijk van de oorzaak) een oppervlakkige ademhaling.
  • Circulatie: in eerste instantie wordt bij gecompenseerde shock alleen een versnelling van de hartfrequentie (>100/min) waargenomen, later zal ook de bloeddruk dalen met stoornissen in de andere vitale functies als gevolg. De polsslag wordt zwakker voelbaar en in latere stadia zal deze niet meer voelbaar zijn in de pols en later bij het verder dalen van de bloeddruk ook niet langer in de grote vaten in de liezen en halsslagader.
  • Huid: de huid wordt als gevolg van perifere vasoconstrictie bleek en kan soms wat grauw uitzien. Daarnaast kan door de verminderde doorbloeding de huid ook koud worden. Er is vaak sprake van (veel) zweten, wat bij wegvegen meestal niet meer terugkomt. Men spreekt ook wel van een koude, klamme huid. De capillary refill is door de verminderde doorbloeding van de huid vertraagd (>2 seconden). (Let op: bij distributieve shock kan de huid rood en warm zijn!). Soms is er ook blauwe verkleuring van de huid als gevolg van zuurstoftekort (cyanose).
  • Gedrag: Het slachtoffer voelt zich ziek en voelt de dood naderen. Het slachtoffer is vaak angstig en onrustig, kan toenemend verward zijn en soms zelfs wat opstandig. In latere stadia wordt het slachtoffer steeds rustiger tot hij het bewustzijn verliest.
  • Maag-darmstelsel: soms is er sprake van misselijkheid en braken, wat bij slachtoffers met een verminderd bewustzijn kan leiden tot verslikking en aspiratie! Het slachtoffer heeft als gevolg van een vochttekort veel dorst, de slijmvliezen zijn droog.

Algemeen handelen bij shock

Iedere groep van shock heeft zijn eigen specifieke handelingen, maar een aantal dingen zijn universeel.

  • Probeer de oorzaak van de shock weg te nemen of tot staan te brengen.
  • Leg een slachtoffer met een (beginnende) shock altijd plat neer, zodat er voldoende bloed naar de hersenen blijft gaan.
  • Stel het slachtoffer gerust en laat het slachtoffer niet alleen.
  • Geef een slachtoffer met shock, ondanks zijn (enorme) dorst, nooit te drinken. Drinken brengt het risico op verslikken met zich mee en zorgt voor activatie van het maagdarm stelsel. Hierdoor wordt bloed onttrokken aan de toch al kleine hoeveelheid circulerend bloed en zal de shock verergeren. Wel kan men alleen de lippen bevochtigen om de dorstprikkel te dempen.
  • Verplaats een slachtoffer met shock zo min mogelijk, omdat iedere beweging zorgt voor spiergebruik en daarmee het openen van vaten in de spieren, hierdoor zal het circulerend volume verder afnemen en de shock verergeren.
  • Wrijf een slachtoffer niet warm en probeer het slachtoffer niet actief op te warmen, hierdoor gaan de vaten in de huid open staan en zal het circuleren volume afnemen en de shock verergeren.

Hypovolemische shock

Hypovolemsiche shock ontstaat door een absoluut tekort aan circulerend bloedvolume, er is minder bloed doordat er sprake is van ernstig bloed- of vochtverlies. Dat kan zowel door een bloeding, inwendig dan wel uitwendig, zijn, maar ook door brandwonden of diarree. Hoeveel bloed er verloren moet gaan voordat er shockverschijnselen optreden is afhankelijk van het percentage van het totale circulerende volume dat verloren is. Bedenk dat een volwassene veel meer bloed kan verliezen dan een kind, immers een volwassene heeft gemiddeld 5-6 liter bloed, terwijl een kind 80ml bloed per kilo lichaamsgewicht heeft.

Oorzaken

Hypovolemische schok wordt veroorzaakt door ernstig bloed of vochtverlies. Het meest voor de hand liggend is dan natuurlijk de ernstige (slagaderlijke) bloeding, of een inwendige bloeding na bijvoorbeeld een ongeval. Denk bijvoorbeeld aan het stuur in de buik na val van fiets. Ook enkele botbreuken kunnen tot veel (inwendig) bloedverlies leiden, zoals een fractuur van het bovenbeen. Spontaan kunnen in de borst- of buikholte bloedingen optreden als gevolg van scheuren van de grote bloedvaten (aneurysma), bloedingen van de maag of darmen of organen in de buik. Symptomen hiervan kunnen zijn: (acute) pijn in de buik, bloedbraken, bloederige of zwarte diarree (melaena).

Daarnaast kan bij brandwonden door blaarvorming veel vochtverlies optreden, het vocht wordt dan aan de vaten onttrokken en verlaat het lichaam via de verbrande huid. Bij jonge kinderen en ouderen kan ook langdurig braken of diarree zonder voldoende vochtinname leiden tot uitdroging en shock.

Behandeling

De belangrijkste behandeling is het stoppen van het bloedverlies. Het slachtoffer moet plat worden neergelegd, eventueel met de benen omhoog om het bloed dat zich in de benen bevindt naar de vitale organen te brengen. Dit wordt alleen uitgevoerd indien er géén sprake is van wervelletsel, of fracturen van de benen of het bekken. Schakel daarbij ook professionele hulp in. Als er sprake is van een hypovolemische shock door een van de andere genoemde oorzaken, schakel dan gelijk professionele hulp in

Distributieve shock

De distributieve shock is een lastig begrip. Zoals de naam zegt heeft het met 'distributie' te maken. Distributie is verdeling, of in dit geval, de verdeling van het bloed in het lichaam. Het bloed is grotendeels wel aanwezig in de vaten en weefsels, echter niet langer in de meest vitale weefsels en organen. Er is sprake van een relatief tekort aan bloed. De hoeveelheid bloed is niet afgenomen, maar het vaatvolume is toegenomen en de verdeling van het bloed in de vaten is ongunstig. De toename van het vaatvolume wordt meestal veroorzaakt door het verwijden van de vaten (vasodilatatie) van de kleine perifere vaten. Dat betekent dat bij deze groep shock het bloed bijvoorbeeld vooral in de kleine aders in de huid zit, in plaats van in de grote vaten. Hierdoor daalt de bloeddruk en neemt de doorstroming van de vitale weefsels en organen af.

Anafylactische shock

De meest bekende vorm van de distributieve shock is de anafylactische shock. Deze wordt veroorzaakt door een hevige allergische reactie van het lichaam op een bepaalde lichaamsvreemde stof, zoals bijvoorbeeld rubber (latex), pinda's, of insectensteken. Dit wordt ook wel anafylaxie genoemd. Als reactie op het contact met de lichaamsvreemde stof, treden er in het lichaam diverse ontstekingsreacties op. De stoffen die hierbij vrijkomen zorgen voor verwijding (vasodilatatie) van met name de kleine perifere vaten, zoals in de huid. Daarnaast gaan de kleine vaten 'lekken' en zal er vocht (geen bloed, de bloedcellen blijven binnen de vaten) buiten de vaten treden. Hierdoor gaan weefsels zwellen. Er is dus sprake van een relatief tekort aan bloedvolume, deels omdat het vaatvolume is toegenomen, deels omdat er vocht uit de vaten naar de omliggende weefsels lekt.

Symptomen

Anafylaxie is qua symptomen beduidend verschillend met de andere groepen van shock. Waar bij een 'gewone' hypovolemische shock het slachtoffer bleek en koud is, zal een slachtoffer met een anafylactische shock juist rood en warm zijn. Dat wordt veroorzaakt door de veranderde verdeling van het bloed. Het bloed hoopt zich immers op in de vaten in de huid, die door de reactie open staan. Hierdoor kleurt de huid rood en wordt hij warm. Soms is de huid droog, soms is hij vochtig door zweet. Behalve de rode kleur zal er ook zwelling optreden van lichaamsdelen door het uittreden van vocht uit de bloedbaan. Vaak is dit goed op te merken in het gezicht, de tong en de armen en benen. Er zijn ook diverse verschijnselen aanwezig die passen bij een hevige allergische reactie, zoals benauwdheid, een gierende ademhaling, duizeligheid, misselijkheid, enzovoorts.

Behandelen

Een anafylactische shock is een levensbedreigende situatie, waarbij behalve de shock op zich, ook de zwelling in en rond de luchtwegen voor grote problemen kan zorgen. De achteruitgang van het slachtoffer na contact met de lichaamsvreemde stof kan zeer snel verlopen en binnen 10 minuten tot een zeer ernstige shock en overlijden leiden.

Slachtoffers die bekend zijn met anafylaxie zullen doorgaans een Epipen® of Anapen® bij zich dragen. Dat is een speciale injectiespuit waarmee het slachtoffer zich in geval van nood zelf een injectie met adrenaline kan geven. Adrenaline is een hormoon dat onder andere zorgt voor het samenknijpen (vasoconstrictie) van de vaten in de huid, waardoor het bloed als het ware wordt teruggeperst naar de grote vaten en de bloeddruk (tijdelijk) toeneemt. De pen is eenvoudig te gebruiken omdat deze automatisch de juiste hoeveelheid adrenaline geeft. De pen geeft een automatische injectie in het onderhuidse weefsel en zal binnen 3-5 minuten werken. De werking is echter kortdurend en zal ongeveeer 15-20 minuten aanhouden. Dat betekent dat er nog steeds noodzaak is om snel naar het ziekenhuis te gaan (per ambulance!) om verdere behandeling in te zetten. Soms is er een tweede injectie nodig als de klachten terugkeren.

Septische shock

Bij een septische shock veroorzaken bacterien of andere ziektekiemen voor een hevige reactie van het immuunsysteem en treedt er door het vrijkomen van diverse stoffen verwijding van de vaten op en ontstaat er een shock. Slachtoffers of patiënten hebben vaak hoge koorts en kunnen last hebben van koude rillingen. Dit zijn rillingen die niet te stoppen zijn en zeer heftig kunnen zijn. Hierbij kun je als EHV-er zelf vaak weinig hulp bieden. Het inschakelen van professionele hulp is hierbij erg belangrijk.

Neurogene shock

Een neurogene shock ontstaat soms bij een (volledige) dwarslaesie, als de zenuwen van het autonome zenuwstelsel worden doorgesneden. Dit zenuwstelsel kan de spanning van de vaten regelen en zorgt met name voor het samenknijpen van de vaten (vasoconstrictie). Als dit zenuwstelsel uitvalt zal er vaatverwijding (vasodilatatie) optreden en een shock ontstaan.

Obstructieve shock

Zoals de naam eigenlijk al zegt, bij obstructieve shock is er een belemmering van de circulatie door iets dat in de vaten zit, of dat van buiten af op de vaten drukt. Het volume van het bloed en het vaatvolume is ongewijzigd, het bloed kan echter niet meer naar de vitale weefsels en organen getransporteerd worden door dat er een obstructie is. Uiteraard raak je van een obstructie in een klein vat, zoals een ader in een arm niet in shock. Er moet sprake zijn van een belemmering in een van de grote vaten, zoals de holle ader (vena cava) die aderlijk bloed aanvoert naar het hart, of in de longen. Hierdoor is er geen bloedstroom meer richting het hart en zal het hart niet meer het benodigde hartminuutvolume kunnen leveren (het bloed kunnen uitpompen) om een goede circulatie en bloeddruk op peil te houden. Wanneer slechts een klein vat is aangedaan, dan kunnen wel stoornissen in bijvoorbeeld de arm optreden.

Obstructieve shock is meestal het gevolg van een andere aandoening in de circulatie. Een aantal mogelijke oorzaken zijn:

  • Longembolie: een embolie is meestal een bloedstolsel of bloedprop die ergens in de perifere vaten (de grote vaten in armen of benen) ontstaat en met de bloedstroom meegevoerd wordt naar de grote vaten. Deze prop loopt op een bepaald moment vast, als de grote vaten weer overgaan in een netwerk van kleine vaten, zoals in de longen. Hier kan de prop niet verder en zorgt deze voor een obstructie. In de longen is dan bijvoorbeeld sprake van een longembolie, die vaak veroorzaaktwordt door een stolsel uit de benen (een diep veneuze trombose). Dedoorbloeding van de longen en de mogelijkheid om zuurstof in het bloed op te nemen wordt hierdoor ernstig beperkt. Afhankelijk van de grootte van de bloedprop zal er een shock optreden, of slechts benauwdheid met wat pijn bij de ademhaling. De opstopping in de longen zorgt ervoor dat er te weinig bloed naar de linkerkamer van het hart kan worden doorgevoerd en er dus minder bloed zal worden rondgepompt.
  • Harttamponade: het hart is omgeven door het hartzakje. Indien er vocht, zoals bloed, tussen de hartspier en het hartzakje terecht komt zal de druk rondom het hart toenemen en wordt het samentrekken en ontspannen van de hartspier bemoeilijkt. Bij een hoge druk in het hartzakje kan het hart nauwelijks meer ontspannen en ontstaat er een obstructie. Het probleem is dus niet in de hartspier zelf gelegen, maar komt van buiten af. De hoeveelheid bloed die het hart per slag nog kan rondpompen neemt sterk af en veroorzaakt shock.
  • Spanningspneumothorax: een spanningspneumothorax is een gecompliceerde klaplong, waarbij de druk in de borstkas sterk toeneemt. Hierdoor worden de grote aders (met name de holle ader of vena cava) afgekneld, om dat zij een slappere wand hebben ten opzichte van de grote slagaders (aorta). De aanvoer van bloed naar het hart sterk neemt sterk af waardoor het hart minder goed kan vullen en bloed kan rondpompen.

Symptomen

Behalve de specifieke symptomen die de bovenstaande aandoeningen geven, zijn er naast de klassieke shockverschijnselen ook nog enkele zaken specifiek voor de obstructieve shock. De obstructie zorgt voor een toename van de druk in de aders, omdat er wel bloed wordt aangevoerd, maar niets wordt afgevoerd. Dit is te zien aan de grote aders in de hals (vena jugularis) die gaan opzwellen en als een onderhuidse kabel zichtbaar worden aan de zijkanten van de hals. Daarnaast kan het slachtoffer klagen over pijn op de borst, pijn bij de ademhaling en ernstige benauwdheid.

Behandeling

De behandeling van de obstructieve shock is met name gericht op het voorkomen van verergering van de shock. Daar kan je als eerstehulpverlener niet veel aan doen, behalve als er sprake is van een zuigende borstwond en een spanningspneumothorax. Daarbij kan de wond worden afgeplakt om toename van de druk in de borstkas te voorkomen.

Cardiogene shock

Bij een cardiogene shock is de primaire oorzaak in het hart gelegen. Door een hartaandoening is het hart minder goed in staat het bloed rond te pompen en de circulatie op peil te houden. Het hart knijpt minder goed samen en heeft niet voldoende kracht. De hoeveelheid bloed die door het hart per minuut wordt rondgepompt (hartminuutvolume) neemt af, waardoor de bloeddruk daalt en de eerste compensatiemechanismen starten. Het samenknijpen van de vaten in de huid (vasoconstrictie) zorgt voor een tijdelijke verhoging van de bloeddruk, maar maakt het voor het hart moeilijker om het bloed rond te pompen omdat er niet meer voldoende kracht voor is. Het bloed hoopt zich op in de grote aders die naar het hart toe leiden. Vaak zijn er gestuwde halsvenen en wordt het slachtoffer ernstig benauwd door vocht dat in de longen komt (longoedeem. Het optreden van dit type shock zal snel leiden tot de noodzaak van reanimatie.

Oorzaken

De meest voorkomende oorzaak van cardiogene shock is een acuut hartinfarct of acuut hartfalen. Afhankelijk van de ernst van het infarct en de schade aan de hartspier zal er een shock ontstaan. Mensen die reeds een zwak hart hebben, of eerder infarcten hebben doorgemaakt, lopen een groter risico. Ook kunnen hartritmestoornissen een oorzaak zijn van cardiogene shock.

Behandeling

De eerstehulpverlener kan vaak niet meer doen dan professionele hulp inschakelen, de vitale functies goed in de gaten houden en reanimatie starten indien het slachtoffer het bewustzijn verliest en stopt met ademen. Door de grote schade aan het hart is helaas de prognose vaak slecht. De benen mogen bij een slachtoffer met een cardiogene shock niet omhoog gelegd worden, hierdoor zal meer bloed worden aangevoerd naar het hart waardoor het hart nog zwaarder belast wordt.

Achtergrondinformatie

Shock kan worden onderverdeeld in verschillende klassen, waarbij de progressie van het ziektebeeld wordt beschreven. Dit is met name voor professionele hulpverlening van belang, maar schetst een aardig beeld voor de gevorderde eerstehulpverlener.

Klasse Percentage
totale bloedvolume
Volume
verlies
Symptomen
Klasse I tot 15% - Beperkte toename van hartfrequentie, pols goed voelbaar
Klasse II 15-30% 750-1000ml Versnelde hartfrequentie, versnelde ademhaling, zwakke polsslag, normale bloeddruk, angst, soms bleekheid
Klasse III 30-40% 1500-2000ml Bewustzijnsveranderingen, onrust, angst, verwardheid, versnelde hartfrequentie, versnelde ademhaling, zwakke polsslag, bloeddrukdaling, bleekheid, klamme huid, vertraagde capillary refill
Klasse IV >40% 2000ml Bewustzijnsveranderingen, bewusteloosheid, onrust, angst, verwardheid, sterk versnelde harfrequentie, versnelde ademhaling, moeilijk voelbare polsslag, sterke bloeddrukdaling, bleekheid, klamme huid, sterk vertraagde capillary refill


Bronvermelding

Voor deze pagina zijn onder andere de volgende bronnen gebruikt: [1][2][3][4][5]

  1. Het Oranje Kruis Boekje, 26ste druk, H. van der Pols (Het Oranje Kruis, 2011) ISBN 978-90-06-92171-7
  2. Handleiding Instructeurs Eerste Hulp, bij 26ste druk, 2e oplage (Het Oranje Kruis, 2011)
  3. EHBO Leren en Doen, M. van Beukering/S. Verhoeven (Nationale Bond EHBO, 2011) ISBN 978-90-816995-1-8
  4. Tintinalli's Emergency Medicine, 7th Edition, J Tintinalli (McGrawHill Medical, 2011) ISBN 978-0-07-148480-0
  5. ATLS: Advanced Trauma Life Support Program for Doctors, 8th Edition, American College of Surgeons (American College of Surgeons, Chicago, 2008) ISBN 978-1-880696-31-6