Niveau: Gevorderd |
Inleiding
In de acute geneeskunde wordt er onderscheid gemaakt tussen een hoog-energetisch trauma (HET) en een laag- energetisch trauma (LET). Wanneer een slachtoffer tegen een boom rijdt, door een auto wordt aangereden of van (grote) hoogte valt, zoals van een ladder, is er sprake van een HET. De formule van kinetische energie: E = 1/2m.v2 geeft weer welke energie vrijkomt (of welke kracht inwerkt op een slachtoffer) bij een ongeval. Variabelen hierin zijn de massa van het voertuig en de snelheid van het voertuig. Hieruit kan men berekenen dat ook een ongeval met een vrachtauto die 5 km/h rijdt een HET is.
Wanneer bijvoorbeeld een slachtoffer bij het sporten ‘door zijn enkel gaat’, is er sprake van een LET. Het
verschil tussen LET en HET is dat bij de hoogenergetische traumata de inwerkende energie op het
slachtoffer veel groter is en de verplaatsingen over de gewrichtsvlakken groter, waardoor er meer en
ernstiger weefselschade ontstaat. Bij een HET is het risico dat het slachtoffer fracturen of andere letsels
heeft opgelopen dus groter; zo ook bij de wervels. Het ongevalsmechanisme speelt dan ook een
belangrijke rol in de afweging of er een verdenking is op wervelletsels.
<p>
Jaarlijks worden in Nederland zo’n 4000 patiënten opgenomen in ziekenhuizen met een vorm van
wervelletsel. In ongeveer de helft van de gevallen gaat het om een verkeersletsel. Ongeveer 20% wordt
veroorzaakt door direct geweld en ook 20% wordt veroorzaakt door val van hoogte. Dit zijn allen hoogenergetische
traumata.
<p>
Indien er letsels zijn aan de wervelkolom, komen deze vooral voor in de cervicale en thoracolumbale
wervelkolom. Indien er sprake is van een fractuur van de wervelkolom, kan deze in elk gedeelte van de
wervel voorkomen. Vooral fracturen in de wervelgedeelten buiten het corpus geven vaak ernstige
neurologische schade, omdat dat gedeelte rondom het ruggenmerg heen ligt. Deze verhogen de kans
op een zogenaamde dwarslaesie. Een dwarslaesie is dus wervelletsel met neurologische uitval na een
(HE)T. Omdat dit letsel een aparte presentatie heeft met zeer uitgesproken regels over handelen, wordt
deze in een apart hoofdstuk beschreven.
<p>
Ook de whiplash (een type cervicaal wekedelenletsel) wordt apart genoemd, omdat deze vaak na een
zeer typisch ongevalmechanisme (kop- staart botsing) voorkomt.
<p>
In dit hoofdstuk worden de algemene symptomen en handelingen bij wervelletsel besproken.
Een bijzondere vorm van wervelletsels zijn de pathologische wervelfracturen, waarbij er vaak geen
sprake is van een HET. Een pathologische wervelfractuur wordt veroorzaakt door afname van de
botdichtheid (osteoporose) of een kwaadaardig proces (tumor of metastase) in een wervel. Meestal
treden dit soort fracturen op bij ouderen, mensen die chronisch gebruik maken van corticosteroïden of
met een maligniteit in de voorgeschiedenis.
<p>
Bij een wervelfractuur kan als gevolg van schade aan het ruggenmerg ook een dwarslaesie ontstaan,
waarbij er sprake is van uitval van neurologische functies zoals sensibiliteit en motoriek. De
neurologische uitval bevindt zich onder het niveau van het ruggenmergletsel. De symptomen kunnen
zeer uiteenlopend zijn doordat er sprake kan zijn van zowel een gedeeltelijke als een complete
dwarslaesie, maar ook doordat het niveau van de laesie kan verschillen.
<p>
Er kan sprake zijn van een drukverhogend letsel zoals een bloeding of een ontsteking die het
ruggenmerg in verdrukking brengt wat voor neurologische uitval zorgt. Een andere mogelijkheid is
doorsnijding van het ruggenmerg, door bijvoorbeeld een wervelfractuur of een schotverwonding.
In het ruggenmerg lopen zenuwen met verschillende functies. Het onderscheid tussen een complete en
een gedeeltelijke dwarslaesie kan in de kliniek worden gemaakt op basis van de uitgevallen functies
doordat de verschillende functies door verschillende banen op verschillende plaatsen in het
ruggenmerg lopen. Doordat bij een gedeeltelijke dwarslaesie slechts een deel van het ruggenmerg is
aangedaan zullen alleen de functies uitvallen die in dat deel van het ruggenmerg liggen. Vaak zijn de
sensorische functies meer aangedaan dan de motorisch functies.
<p>
Symptomen en klachten bij wervelletsel en
dwarslaesie
Als EHBO-er is het belangrijk het ongevalsmechanisme te achterhalen, wat initieel bepaalt of er een
verdenking op wervelletsels bestaat. Behalve het ongevalsmechanisme (een hoogenergetisch trauma),
zijn er nog andere aanwijzingen waardoor je bedacht wordt op wervelletsels.
Een hoge verdenking op cervicaal wervelletsel ontstaat bij:
- Ieder hoogenergetisch trauma (HET)
- Verwondingen boven het niveau van de clavicula (sleutelbeen)
- Ernstige verwondingen elders in het lichaam die eventuele pijn in de nek afleiden (distracting
- Pijnklachten in de hals, spontaan of bij bewegen
- Uitstralende pijn in de armen, motorische en/of sensibele stoornissen in de bovenste en/of
- Na een flexie/extensietrauma van de nek (zoals men vaak bij een kop-staartbotsing ziet)
- Letsel en verwondingen aan het hoofd en de eventuele aanwezigheid van schedelhersenletsel
- Nadat hij/zij een HET heeft doorgemaakt
- Nadat hij/ zij is gevallen op de hiel/ stuit
- Na een flexie-/extensietrauma van de romp
- Na een val waarbij de rug gedraaid werd (rotatiecomponent). Bij de val met rotatiecomponent
- Pijn in rug of nek
- Gevoelloosheid
- Verlamming
- Incontinentie of urineretentie
- Priapisme (blijvende erectie)
- Neurogene shock
Vanwege deze grote variëteit aan klachtenpresentaties is het belangrijk om na een HET of ander typisch ongevalmechanisme indien er geen klachten zijn, toch naar de huisarts/SEH te gaan ter controle. In alle andere gevallen dient 112 gebeld te worden. Bij een HET dient in principe altijd een ambulance te worden gewaarschuwd, zodat het slachtoffer gecontroleerd kan worden op wervelletsels, dwarslaesie of andere letsels.